روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید، یکی از مهمترین اختلالات مفصلی که بسیاری از افراد در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. یک بیماری التهابی مزمن که اغلب مفاصل به خصوص مفاصل کوچک دستان و پاها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
این بیماری، نه تنها تأثیری عمیق بر کیفیت زندگی افراد مبتلا دارد، بلکه می‌تواند عملکرد روزمره آنها را نیز تحت تأثیر قرار دهد. علایم شایع شامل درد، تورم، صبحگاهی و سفتی مفاصل هستند که ممکن است تحت تأثیر فیزیکی و روانی فرد قرار گیرند.
در این مطلب از غفاری دایت، به بررسی علل و عوامل خطر، علائم و نشانه‌ها، تشخیص و درمان روماتوئید آرتریت، تأثیرات این بیماری مفصلی بر روتین فرد و راهکارهایی برای مدیریت و کاهش عوارض آن خواهیم پرداخت. در انتها هم نقش رژیم غذایی و تغذیه مناسب در پیشگیری از خطر ابتلا به روماتیسم مفصلی را بررسی کرده و خواهیم گفت که برای درمان روماتیسم مفصلی چی بخوریم و از چه غذاهایی باید پرهیز نماییم.
روماتیسم مفصلی چیست و چگونه به وجود می‌آید؟
روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید (به انگلیسی: rheumatoid arthritis) یک بیماری التهابی مزمن است که اغلب، مفاصل را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به طور نادرست به مفاصل حمله کرده و باعث التهاب و آسیب به یک مفصل یا تعدادی از بافت‌های مفصلی می‌شود.
این بیماری یک بیماری خودایمنی محسوب می شود. در بیماری‌های خودایمنی، سیستم ایمنی به بافت‌های خود حمله می‌کند. بیماری روماتیسم مفصلی موجب التهاب، درد و تورم مفاصل بدن می‌شود. التهاب باعث می‌شود که مفاصل دردناک، داغ و متورم شوند و حرکت آن محدود شود.
خشکی مفاصل در هنگام صبح نیز در این بیماری رایج است. این بیماری معمولا مزمن بوده و اگر بدون درمان رها شود در دراز مدت التهاب ناشی از روماتیسم مفصلی می‌تواند به مفاصل آسیب برساند و موجب تخریب مفصل شود.
دقیقاً علت ایجاد روماتوئید آرتریت هنوز به طور کامل مشخص نشده است. اما برخی از عوامل احتمالی در ایجاد این بیماری نقش دارند که در ادامه مطلب به آنها خواهیم پرداخت.
عوامل ایجاد روماتیسم مفصلی
روماتوئید آرتریت یک بیماری پیچیده است که علل و عوامل خطر متعددی دارد. برخی از دلایل شایع ابتلا به روماتیسم مفصلی عبارتند از:
- عوامل ژنتیکی: وجود سابقه خانوادگی مبتلا به روماتوئید آرتریت می‌تواند یک عامل خطر مهم در ابتلا به این بیماری باشد. وراثت ژنتیکی می‌تواند در افزایش احتمال ابتلا به بیماری تأثیرگذار باشد.
- سن: روماتوئید آرتریت معمولاً در سنین بالغی آغاز می‌شود، اما ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد. بالاترین شیوع بیماری در گروه سنی 40 تا 60 سال است.
- جنسیت: زنان در مقایسه با مردان، بیشتر در معرض خطر ابتلا به روماتوئید آرتریت هستند. نسبت زن به مرد در این بیماری تقریباً 3 به 1 است.
- عوامل محیطی: برخی عوامل محیطی نیز می‌توانند در ایجاد روماتوئید آرتریت نقش داشته باشند. مثلاً عفونت‌های باکتریایی و ویروسی مانند عفونت هلیکوباکترپیلوری، ویروس اپشتاین-بار، و عفونت‌های تنفسی می‌توانند به روماتوئید آرتریت مرتبط باشند.
- عوامل استرسی و روانی: استرس مزمن و فشارهای روانی می‌توانند ریسک ابتلا به روماتوئید آرتریت را افزایش دهند یا در تشدید علائم بیماری نقش داشته باشند.
- سیگار کشیدن: سابقه سیگاری نیز به عنوان یک عامل خطر مرتبط با روماتوئید آرتریت شناخته شده است. سیگاری مبودن ی‌تواند احتمال ابتلا و شدت بیماری را افزایش دهد.
- عوامل دیگر: عواملی مانند چاقی، نژاد (مثل بیشتر بودن در نژاد آفریقایی و آمریکایی لاتین)، کمبود ویتامین D، رژیم غذایی، عدم فعالیت بدنی منظم و مشکلات دستگاه ایمنی بدن می‌توانند نیز در افزایش خطر ابتلا به روماتوئید آرتریت نقش داشته باشند.
درک این عوامل خطر می‌تواند به ما در پیشگیری، تشخیص و مدیریت بهتر روماتوئید آرتریت کمک کند. باید توجه داشت که این فهرست کامل نیست و سایر عوامل نیز ممکن است در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند.
مهمترین علائم ابتلا به روماتیسم مفصلی
مهمترین علائم ابتلا به روماتوئید آرتریت شامل موارد زیر می‌شود:
- درد در مفصل: درد مفاصل به‌ویژه هنگام صبح یا بعد از استراحت، یکی از علائم اصلی روماتوئید آرتریت است. این درد معمولاً به صورت سمتی و همزمان در چندین مفصل احساس می‌شود.
- التهاب، تب و قرمزی مفصل: مفاصل آلوده به روماتوئید آرتریت متورم و ملتهب می‌شوند. این التهاب می‌تواند باعث درد، سفتی و کاهش قدرت حرکت مفصل شود.
- سختی مفصل به‌ویژه هنگام صبح: سختی مفصل و محدودیت حرکت مفاصل، به خصوص در ابتدای روز، یکی از علائم شایع در روماتوئید آرتریت است. این سفتی معمولاً پس از مدتی از آغاز فعالیت‌های روزانه کاهش می‌یابد.
- خستگی و بی‌حالی: افراد مبتلا به روماتوئید آرتریت ممکن است احساس خستگی، بی‌حالی، کمبود انرژی و کاهش عملکرد داشته باشند.
- افزایش دمای بدن: در برخی موارد، بیماران مبتلا به روماتوئید آرتریت می‌توانند دمای بالای بدن یا تب را تجربه کنند.
البته علائم دیگری مانند تعرق، کاهش وزن، کم اشتهایی، درد قفسه سینه و خشکی چشم‌ها در نتیجه التهاب، ضعف عمومی، سفتی و درد در مناطق دیگر از بدن (نه محدود به مفاصل) و نشانه‌های التهابی در انگشتان (مانند متورم شدن نوک انگشتان و مفاصل کوچک دست و پا) نیز ممکن است ظاهر شوند.
تشخیص و درمان روماتوئید آرتریت
تشخیص روماتوئید آرتریت بر اساس تاریخچه بالینی بیمار، معاینه فیزیکی و آزمایشات تشخیصی انجام می‌شود. برخی از آزمایشات معمول شامل آزمایشات خون مثل آزمایش ESR (نرخ سرعت رسوب گلبول‌های قرمز)، CRP ( پروتئین C-واکنش‌گرا) و آنتی‌بادی‌های روماتوئید (RF) است. همچنین، برخی از آزمایشات تصویربرداری مانند آندوسکوپی (بررسی داخل مفاصل با استفاده از دستگاه ویژه) و سونوگرافی مفاصل نیز ممکن است برای تشخیص و بررسی تغییرات مفصلی مورد استفاده قرار بگیرد.
درمان روماتوئید آرتریت معمولاً شامل 3 جنبه درمانی است:
- درمان دارویی
- درمان غیردارویی
- عمل جراحی
درمان دارویی ممکن است شامل مسکن‌ها، ضد روماتیسمی یا آنتی‌روماتیسمی‌ها (مانند متوترکسات، سولفاسالازین)، آنتی‌التهابی‌ها یا داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) و استروئیدها و داروهای مهارکننده سیستم ایمنی (مانند داروهای ضدروماتوئید) باشد. برخی بیماران با تشدید علائم ممکن است به کورتیکواستروئیدها (مانند پردنیزون) نیز نیاز داشته باشند.
علاوه بر درمان دارویی، درمان غیردارویی نیز می‌تواند مفید باشد. فیزیوتراپی و تمرینات منظم مفاصل، استراحت مناسب، کمک‌های ارتوپدی، تغییرات در رژیم غذایی (مثلاً مصرف غذاهای ضدالتهاب مانند ماهی چرب، روغن آووکادو) و کنترل وزن از جمله روشهای غیردارویی درمان روماتوئید آرتریت هستند.
عمل جراحی ممکن است در برخی موارد از روشهای درمانی برای روماتوئید آرتریت توصیه شود. هدف از عمل جراحی، کاهش درد، بهبود عملکرد مفاصل و کنترل التهاب است. یکی از روشهای جراحی مورد استفاده برای روماتوئید آرتریت، جراحی تعویض مفصل است. در این روش، مفصل آسیب دیده با مفصل مصنوعی یا پروتز جایگزین می‌شود. این عمل جراحی می‌تواند به بهبود درد و سفتی مفصل، افزایش حرکت مفاصل و بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک کند.
علاوه بر جراحی تعویض مفصل، در برخی موارد دیگر نیز می‌توان از روشهای جراحی مانند سایر جراحی‌های مفصلی، آرتروسکوپی و استفاده از فناوری های پیشرفته مانند لیزر و روباتیک در درمان روماتوئید آرتریت استفاده کرد.
8 راهکار مؤثر برای مدیریت و کاهش عوارض روماتوئید آرتریت
برای مدیریت و کاهش عوارض روماتوئید آرتریت، می‌توانید از درمان‌های طبیعی روماتیسم مفصلی استفاده کنید. این درمان ها عبارتند از:
- انجام تمرینات مفاصل و فیزیوتراپی به منظور افزایش انعطاف پذیری، قدرت و حرکت و کاهش درد مفاصل می‌تواند مفید باشد. همچنین، استفاده از تکنیک‌های آب درمانی مانند استحمام گرم و سرد نیز به تسکین درد و التهاب کمک می‌کند.
- استفاده از کمپرس های آب گرم و سرد در مناطق دردناک مفاصل می‌تواند در کاهش درد و التهاب مفاصل موثر باشد.
- به بدن خود استراحت کافی بدهید و در فعالیت‌های روزانه خود از تغییرات وقفه‌ای استفاده کنید تا از خستگی و تشدید عوارض جلوگیری کنید.
- استفاده از روشهای آرامش بخش مانند ماساژ، تنفس عمیق و تمرینات روان‌شناختی می‌توانند به کاهش استرس، افزایش آرامش و بهبود خلق و خو افراد مبتلا کمک کنند.
- استفاده از کمک‌های ارتوپدی مانند قرقره، مهره، مچ بندها و انواع ارتوزها به تثبیت مفاصل و کاهش درد و سفتی کمک می‌کند.
- تغییرات در رژیم غذایی و مصرف غذاهای سالم و غنی از مواد مغذی مانند میوه‌ها، سبزیجات، ماهی چرب و غذاهای ضدالتهاب می‌تواند به بهبود علائم روماتوئید آرتریت کمک کند. همچنین، بهبود رژیم غذایی با کم کردن مصرف مواد غذایی پرچرب و شیرینی نیز تاثیر مثبتی در کاهش التهاب دارد.
- برخی مکمل‌های غذایی می‌توانند به مدیریت و کاهش عوارض روماتوئید آرتریت کمک کنند. مانند مکمل‌های حاوی اسیدهای چرب امگا-۳، ویتامین D و…
- برخی گیاهان دارای خواص ضدالتهابی و آرام‌بخش می‌باشند که ممکن است در کاهش التهاب و درد مفاصل موثر باشند. برخی از گیاهانی که به عنوان درمان گیاهی در روماتوئید آرتریت مورد استفاده قرار می‌گیرند شامل زنجبیل، جوشانده پوست درخت بید، دارچین، دم کرده چای سبز، زردچوبه، سیر، فلفل سیاه، چای بابونه و اوکالیپتوس می‌شوند.
نکته: قبل از استفاده از هرگونه درمان گیاهی، بهتر است با پزشک خود در مورد عوارض و تداخل با داروهای دیگر مشورت کنید.
رژیم غذایی برای روماتیسم مفصلی
نقش رژیم غذایی و تغذیه مناسب در پیشگیری از خطر ابتلا به روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید) و کنترل و جلوگیری از تشدید بیماری انکار ناپذیر است. ممکن است غذای رژیمی نتواند درمان قطعی برای این بیماری مفصلی مزمن باشد اما انتخاب های مناسب غذایی می تواند با کنترل التهاب موجود در بدن، تأمین مواد مغذی مورد نیاز و حفظ وزن، به سلامت شما کمک کند.
کنترل وزن در این بیماری نقش کلیدی دارد. زیرا اضافه وزن به مفاصل دردناک فشار می آورد و باعث می شود برخی از داروهای آرتریت روماتوئید موثر واقع نشود. علاوه بر این، توده ی چربی در بدن پروتئین هایی به نام سیتوکین تولید می کند که التهاب را تقویت می کنند.
مطالعات نشان می دهد که یک رژیم لاغری و رژیم غذایی مدیترانه ای دارای مقدار زیادی میوه و سبزیجات، غلات کامل و چربی های سالم انتخاب خوبی برای افراد مبتلا به RA است.
