دیابت مجموعهای از اختلالات متابولیکی میباشد که بارزترین ویژگی آن بالا بودن قند خون است. دو نوع شایع دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 هستند. در حالت طبیعی، قند غذا از طریق دستگاه گوارش وارد جریان خون میشود. لوزالمعده (پانکراس) هورمون انسولین را ترشح میکند و این هورمون باعث میشود قند از جریان خون وارد سلولهای بدن شود. در نتیجه مقدار قند خون در حد نرمال و متعادل باقی میماند. ولی در بیماری دیابت، انسولین به میزان کافی در بدن وجود ندارد و یا انسولین موجود به درستی در بدن عمل نمیکند، در نتیجه، گلوکز خون نمیتواند به طور موثری وارد سلولهای بدن شود و مقدار آن بالا میرود. این بالا بودن سطح گلوکز خون مشکلات عدیدهای رو برای بدن ایجاد میکند که منجر به عوارض دیابت میشوند. که در ادامه بیشتر پیرامون آن صحبت خواهیم کرد.
شیوع دیابت
سازمان بهداشت جهانی (WHO) با توجه به آمار و روند رو به افزایش در سراسر جهان، دیابت را به عنوان یک اپیدمی نهفته اعلام کرد و از سال 1993 تمام کشورهای جهان را به مقابله با این اپیدمی فرا خواند. طبق آمارهای فدراسیون بین المللی دیابت (IDF) از هر 12 نفر 1 نفر مبتلا به دیابت میباشد و از هر 2 نفر دیابتی 1 نفر از بیماری خود بیاطلاع است. تعداد مبتلایان به دیابت در سال 2021 ، 537 میلیون نفر بوده که پیشبینی میشود در سال 2045 این عدد به 783 میلیون برسد. در سال 2014 هزینههای پزشکی ناشی از دیابت 612 بیلیون دلار بوده است.
ایران جزء 5 کشور اول از نظر تعداد به مبتلایان به دیابت در منطقه غرب آسیا است. طبق آمار IDF در سال 2021 بیش از 5.5 میلیون نفر در ایران مبتلا به دیابت هستند. میزان شیوع بیماری دیابت در نواحی مختلف ایران متفاوت است. طبق بررسیهای انجام شده بیشترین میزان شیوع بیماری دیابت در شهر یزد است.
تعداد مبتلایان به دیابت به خاطر رشد صعودی و پیر شدن جمعیتها و شهرنشینی و به خصوص افزایش شیوع چاقی و بیتحرکی روز به روز در حال افزایش است
انواع بیماری دیابت
به طور کلی دیابت به 4 نوع دیابت نوع 1، دیابت نوع 2، دیابت حاملگی و دیابت ثانویه تقسیمبندی میشود.
دیابت نوع 1
دیابت نوع 1 که سابقاً به آن دیابت وابسته به انسولین هم میگفتند 5 تا 10 درصد کل موارد تشخیص داده شده دیابت را شامل میشود و بیشتر در افراد زیر 30 سال دیده میشود (اگرچه که ممکن است در هر سنی رخ دهد) و به دلیل تخریب سلولهای ترشح کننده انسولین و در نتیجه نبود این هورمون میباشد. افراد مبتلا به این نوع دیابت باید از بدو تشخیص، انسولین مورد نیاز بدن را به صورت تزریقات روزانه تأمین کنند.
دیابت نوع 2
دیابت نوع دو بیشتر در بالغین بالای 30 سال و افراد دارای اضافه وزن و چاق دیده میشود که 95-90 درصد کل موارد دیابت را شامل میگردد. سابقاً به این نوع دیابت، دیابت غیر وابسته به انسولین نیز گفته میشد (در ادامه به طور مفصل بررسی خواهد شد).
دیابت حاملگی
دیابتی است که به هنگام بارداری در برخی از زنان تشخیص داده میشود و به طور متوسط در 7 درصد کل بارداریها رخ میدهد. این نوع دیابت معمولاً گذراست و بعد از اتمام حاملگی بهبود مییابد. مبتلایان به دیابت حاملگی بعداً در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع 2 هستند.
دیابت ثانویه
دیابت ناشی از سندرمهای ژنتیکی خاص، برخی اعمال جراحی، بعضی از داروها (مثل کورتیکواستروئیدها)، سوء تغذیه، برخی عفونتها یا سایر بیماریها.
دیابت نوع 2
دیابت نوع دو در نتیجه عدم توانایی بدن در تولید انسولین کافی و یا ناتوانی از استفاده بهینه از انسولین تولیدی رخ میدهد به این حالت مقاومت به انسولین میگویند. فاکتورهای زیادی باعث کاهش حساسیت سلولها نسبت به انسولین میشوند که هنوز بسیاری از آنها ناشناخته اند. گفته میشود عدم فعالیت بدنی، چاقی، عادات غذایی نامناسب، استرس و فشارهای روانی از عوامل موثر میباشند.
عوامل ابتلا به دیابت نوع 2
عوامل زیر شانس ابتلا به دیابت را افزایش میدهند:
- افزایش سن (سن بیش از 40 سال)
- زندگی کم تحرک
- عادات غذایی ناسالم
- افزایش وزن و چاقی (به خصوص چاقی شکمی)
- اختلال چربی خون
- فشار خون بالا
- سابقه دیابت بارداری
- سابقه تولد نوزاد با وزن بیش از 4 کیلوگرم
- سابقه ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک
- سندرم مقاومت به انسولین
- مصرف بعضی از داروهایی مانند کورتونها
- مصرف سیگار
- نژاد
علائم دیابت نوع 2
دیابت نوع 2 شروع آهستهای دارد و شایعترین علامت اولیه آن در واقع بیعلامتی است. درصد قابل توجهی از مبتلایان به دیابت نوع دو (تقریباً نیمی از آنها) از بیماری خود اطلاعی ندارند و تنها با انجام آزمایش میتوان بیماری آنها را تشخیص داد. شایعترین علائم عبارت اند از:
- تشنگی و پرنوشی
- گرسنگی و پرخوری
- تکرر ادرار (پرادراری)
- خستگی زیاد غیرقابل توجیه
- کاهش بیش از اندازه وزن
پیش دیابت
پره دیابت مرحلهای است که سطوح قند خون بالاتر از حد نرمال است ولی هنوز در حدی نیست که به آن دیابت اطلاق شود. به این مرحله که در سیر طبیعی ایجاد دیابت نوع ۲ وجود دارد، اختلال تحمل گلوکز یا اصطلاحاً مرحله پره دیابت یا پیش دیابت میگویند. اگرچه اغلب افراد پره دیابتیک هیچ علامت خاصی ندارند، ولی ممکن است برخی از علائم مذکور در آنها دیده شود. این افراد در واقع بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به دیابت نوع دو هستند. این مرحله به راحتی با روشهای تشخیصی ساده قابل تشخیص است.
افراد پره دیابتیک میتوانند ابتلا به دیابت نوع دو را تا حد زیادی با تغییر در شیوه زندگی که شامل تغذیه صحیح، کاهش وزن و فعالیت منظم ورزشی میباشد به تاخیر بیاندازند
غربالگری دیابت
متخصصین مراقبت های بهداشتی درمانی باید افراد را به غربالگری منظم برای دیابت تشویق کنند. این موضوع به ویژه در گروههایی که در خطر بیشتر هستند پراهمیتتر است. به علت افزایش قابل توجه دیابت نوع دو در کودکان، ADA توصیه میکند در آن دسته که احتمال ابتلا بالا است غربالگری انجام شود.
تشخیص دیابت نوع 2
روشهای عادی برای تشخیص دیابت، آزمایشهای بیوشیمیایی قند خون و ادرار هستند. پزشک برای تشخیص دیابت پنهان معمولا دو نوع آزمایش را تجویز میکند؛ آزمایش قند خون ناشتا FBS یا FPG و تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)
تست قند خون ناشتا
تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) در آن قند خون دو ساعته بعد از مصرف 75 گرم گلوکز، اندازه گیری میشود. مقادیر بیشتر از 200 mg/dl نشانه دیابت است. این روش پرهزینه و کمتر موثر است.
| وضعیت | نتیجه تست تحمل گلوکز ( OGTT ) |
| طبیعی | کمتر از 140 mg/dl |
| اختلال تحمل گلوکز | بین mg/dl 140 تا mg/dl199 |
| دیابت | بیشتر از 200 mg/dl |
تست هموگلوبین A1C، اندازه گیری مقدار هموگلوبین متصل به گلوکز است که امروزه به عنوان یک معیار تشخیص و همچنین معیار کنترل دیابت از آن استفاده میشود. مقادیر 5.7 تا 6.4 را پیش دیابت و بالای 6.5 را دیابت تشخیص میدهند.
عوارض دیابت
وجود مقادیر بالای گلوکز در خون میتواند به بخشهای گوناگون بدن، به ویژه قلب، رگهای خونی، کلیهها، دستگاه عصبی، دستگاه تناسلی و پوست آسیب برساند. آگاهی از عوارض این بیماری به افراد مبتلا، در معرض خطر و همچنین اطرافیان آنها کمک میکند در پیگیری و پیشگیری بیماری همت بیشتری به خرج دهند و موجب به تعویق افتادن عوارض بیماری شوند.
عوارض دیابت به دو گروه کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم میشوند:
عوارض کوتاه مدت (حاد) دیابت
هیپوگلیسمی یا افت قند خون
زمانی که سطح قند خون به کمتر از حد معمول برسد (کمتر از 70 mg/dl ) علائم کاهش قند خون ظاهر میشود که معمولاً به خاطر تزریق دوز زیاد انسولین یا مصرف بعضی از داروهای کاهنده قند خون و یا حتی تداخل دارویی، افزایش فعالیت فیزیکی یا ورزش، به تأخیر انداختن صرف غذا یا حذف وعدههای غذایی رخ میدهد.
علائم هشدار دهنده عبارتند از:
- احساس گرسنگی
- لرزش
- تعریق
- عصبانیت و آشفتگی
- تپش قلب و نبض سریع
- لرزش لبها
- تاری دید
بعضی افراد در هنگام خواب دچار هیپوگلیسمی میشوند علائم هیپوگلیسمی شبانه عبارتند از: خواب بد، کابوس، فریاد کشیدن، تعریق زیاد و احساس خستگی و تحریکپذیری بالا در هنگام بیدار شدن.
در مواقع کاهش قند خون چه باید کرد؟
باید از مواد قندی سریع اثر مانند نصف لیوان آبمیوه، سه حبه قند یا 1 قاشق غذا خوری عسل در نصف لیوان آب یا چند قطعه شیرینی استفاده کرد. اگر پس از 15 دقیقه احساس بهبودی حاصل نشد این کار را باید تکرار کرد.
در خارج از منزل همواره یک ماده غذایی شیرین نظیر آبنبات همراه داشته باشید تا در مواقع افت قند خون استفاده کنید
هیپرگلیسمی یا افزایش قند خون
هیپرگلیسمی به حالتی گفته میشود که در آن قند خون به بالای mg/dl 240 برسد و بالا نیز باقی بماند. وقتی که هیپرگلیسمی اتفاق میافتد نشان میدهد که بیماری از کنترل خارج شده است. هیپرگلیسمی به آرامی ایجاد میشود و در بیشتر مواقع مشکل فوریت داری نمیباشد اما اگر قند خون مدت زمان طولانی بالا باقی بماند ممکن است خطرناک شود. در صورتی که این حالت کنترل نشود علامتهایی را که در ابتدای تشخیص دیابت وجود داشتند دوباره توسط فرد احساس خواهد شد.
مصرف بیش از حد مواد غذایی به خصوص مواد قندی، فراموش کردن مصرف انسولین یا داروی خوراکی، فشارهای روحی روانی، آسیبهای فیزیکی، عمل جراحی، عفونت و حتی ابتلا به بیماریهای معمول نظیر سرماخوردگی، آنفولانزا، اسهال، استفراغ و تب و همچنین مصرف بعضی از داروها نظیر داروهای کورتونی و مدر میتوانند باعث ایجاد هیپرگلیسمی شوند که عوارض بلند مدت خطرناکی از جمله مشکلات قلبی عروقی، آسیبهای کلیوی، آسیبهای چشمی و . . . را به دنبال خواهد داشت.
هیپرگلیسمی از این لحاظ که میتواند باعث کمای دیابتی شود که یک مرحله خیلی حساس است و یک اورژانس پزشکی محسوب میشود
در مواقع افزایش قند خون چه باید کرد؟
سعی کنید مایعات بدون شیرینی به مقدار زیاد مصرف کنید و پس از اندازهگیری قند خون با پزشک یا متخصص تغذیه خود مشورت نمایید.
چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟
- تب بالاتر از 38 درجه سانتی گراد به مدت 24 ساعت
- هیپرگلیسمی مداوم قند خون بیشتر از 300 mg/dl
- اسهال مداوم (بیش از 8 ساعت)
- استفراغ و ناتوانی در مصرف مایعات به مدت بیش از 4 ساعت
- ناخوش بودن و بدحالی بیش از 24 ساعت
- درد شدید شکمی دشواری در نفس کشیدن یا منگی
عوارض بلند مدت (مزمن) دیابت
درحال حاضر ثابت شده است که قند اضافی موجود در بدن میتواند به مواد دیگری تبدیل شود، این مواد بر دیواره رگها و اعصاب محیطی اثر میگذارند و اعمال طبیعی آنها را با اشکال مواجه میسازند این حالت در تمام بدن ایجاد میشود ولی آثار آن در چشم ها، قلب، کلیهها و پاها بارزتر است.
مشکلات چشمی
تاری دید، آب مروارید، آب سیاه، رتینوپاتی (آسیب به شبکیه چشم) و نابینایی
دیابت یکی از چهار علت اصلی نابینایی در دنیاست
بیماریهای قلبی و عروقی
آنژین صدری، حملات قلبی و سکته مغزی
بیماران دیابتی مبتلا به پر فشاری خون به مراتب بیشتر از سایرین در معرض بیماریهای قلب و عروق، اختلالات کلیوی و سکتههای مغزی هستند
آسیبهای عصبی
پای دیابتی (ایجاد زخم در پا)، اختلالات گوارشی و گاستروپارزی (اختلال عملکرد معده)، مشکلات ادراری و مشکلات جنسی (ناتوانی جنسی در آقایان و عفونتهای واژینال و مقاربت دردناک در خانمها)
باید به یاد داشته پای دیابتی یکی از جدی ترین عوارض دیابت است که می تواند منجر به قطع پای فرد شود از این رو تمام بیماران باید به طور مرتب برای تشخیص شرایط پرخطر در پا، معاینه شوند و آموزش های لازم در مورد مراقبت از پاهایشان را ببیند
مشکلات کلیوی
نفروپاتی و نارسایی کلیوی
میزان قند خون، فشار خون در بروز عارضه کلیوی دخیل اند. بنابراین هرچه کنترل قند و فشار خون بهتر باشد، احتمال بروز این عارضه کمتر میشود
مشکلات پوستی
زخمها، عفونتها و لکههای پوستی و خارش
مشکلات دهان و دندان
عفونت لثهها، پوسیدگی و لق شدن دندانها
درمان دیابت نوع 2
درمان دیابت به طور کلی عبارت است از دست یابی به سطح طبیعی یا تقریبا طبیعی قند خون و جلوگیری از عوارض بلند مدت دیابت. به طور کلی شامل دارودرمانی و تغذیه درمانی میباشد.
۵ پایه اصلی درمان دیابت عبارت اند از: آموزش، دارودرمانی، تغذیه درمانی، فعالیت بدنی و کنترل روزانه قند خون
دارودرمانی
دارودرمانی دیابت شامل استفاده از داروهای خوراکی و داروهای تزریقی نظیر انسولین میباشد.
داروهای خوراکی با تحریک سلولهای تولیدکننده انسولین در لوزالمعده، کاهش مقاومت بدن نسبت به انسولین و یا با کند کردن روند جذب قند از دستگاه گوارش، سطح قند خون را کنترل میکنند. معمولاً افرادی که بیماری دیابت در آنها تشخیص داده میشود درصورت بالا نبودن شدید قند خون، ابتدا مدتی تحت درمان با رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی قرار داده میشوند و بعد از آن درصورت عدم کنترل قند خون، استفاده از داروهای ضد دیابت آغاز میگردد. ممکن است پزشک از ترکیب چند دارو استفاده کند.
گلیبن کلامید با تحریک تولید و آزادسازی انسولین از پانکراس موجب کاهش قند خون میشود اگر بیمار تا حدودی قدرت ساخت انسولین داشته باشد این دارو اثرگذار است. متفورمین با کاهش گلوکز کبدی، به تاخیر انداختن جذب گلوکز، کاهش مقاومت به انسولین و هم چنین با کاهش اشتها و تثبیت وزن در درمان دیابت موثر است. آکاربوز هم دارویی است که ممکن است بعضاً تجویز شود این دارو جذب کربوهیدراتهای هضم شده را به تاخیر میاندازد و باعث میشود قند خون آهستهتر بالا رود.
انسولین و قرصهای خوراکی را همانطور که پزشک تجویز کرده مصرف کنید و از تغییر دوز آنها بدون مشورت با پزشک یا داروساز خودداری فرمایید
تغذیه درمانی دیابت نوع 2
شاید بیشترین نگرانی و سوال افراد دیابتی مربوط به نوع تغذیه آنها باشد. تغذیه درمانی پزشکی (MNT) جزء جدایی ناپذیر همه مراقبتها و درمانهای دیابت میباشد. در مطالعات مختلف نقش تغذیه درمانی در دیابت مورد بررسی و تاثیر مثبت آن ثابت شده است. یکی از این مطالعات اثر تغذیه درمانی بر شاخص HbA1c افراد مبتلا به دیابت نوع دو را کاهش 2 درصدی گزارش کرده است و این برابر است با تاثیر یکی از قوی ترین داروهای دیابت یعنی متفورمین.
یکی از مهم ترین اهداف تغذیه درمانی در دیابت هماهنگ کردن رژیم غذایی با دوز انسولین یا داروی خوراکی است
تغذیه درمانی نه تنها به کنترل بهتر قند خون بلکه به کاهش وزن یا حفظ وزن ایده آل و نیز کنترل چربی و فشار خون و همچنین تعویق دیگر عوارض بلند مدت دیابت کمک قابل توجهی میکند. تغذیه درمانی همچنین در جلوگیری و درمان عوارض کوتاه مدت (هیپوگلیسمی و هیپرگلیسمی)دیابت اهمیت دارد.
با توجه به همه موارد مذکور مراجعه به متخصص تغذیه، در جهت آموزش و اعمال تغییرات مناسب در رژیم غذایی و سبک غذایی فرد برای کنترل هر چه بهتر دیابت بسیار کمک کننده است.
نکته قابل توجه این است که تغذیه صحیح هم در پیشگیری و هم در درمان دیابت نقش دارد
فهرست جانشینی
بعضی متخصصین تغذیه از فهرست جانشینی برای آموزش و تنظیم برنامه غذایی بیمارشان استفاده میکنند. این فهرست ابتدا برای افراد دیابتی که میبایستی کربوهیدرات دریافتی را شمارش کنند طراحی شد، ولی به علت کاربرد زیاد آن تصمیم گرفته شد که از آن به طور کامل استفاده شود. در این سیستم مواد غذایی به 6 گروه بر اساس کربوهیدرات، پروتئین و چربی تقسیم بندی میشوند و در نهایت مقدار کالری را محاسبه می نماید. لیست جایگزینی مواد غذایی به شما امکان اتخاب های متعدد را میدهد.
گروه شیر و لبنیات
هر واحد از گروه لبنیات (کم چرب) به طور متوسط دارای 12 گرم کربوهیدرات، 8 گرم پروتئین، 5 گرم چربی و 100 کیلوکالری انرژی میباشد.
| لبنیات | اندازه یک واحد | گرم |
| شیر | یک لیوان | 240 سی سی |
| ماست | 2/3 لیوان | 170 گرم |
| دوغ و کفیر | 2 لیوان | 480 سی سی |
| شیر خشک | 1/3 لیوان | 35 گرم |
روزانه 2 تا 3 واحد از لبنیات کم چرب استفاده کنید
گروه سبزیجات
هر واحد از گروه سبزیجات غیر نشاستهای به طور متوسط دارای 5 گرم کربوهیدرات، 2 گرم پروتئین، 0 گرم چربی و 25 کیلوکالری انرژی است که اگر به مقدار متعارف خورده شوند به علت ناچیز بودن محتوای قندی و همچنین محتوای بالای فیبری که باعث کاهش سرعت جذب قند میشوند در کربوهیدرات شماری منظور نمیگردند و اصطلاحاً مصرف آنها در رژیم آزاد است.
این دسته از سبزیجات عبارت اند از: خیار، هویج، گوجه فرنگی، اسفناج، کاهو، فلفل، قارچ، بامیه، پیاز، بادنجان، کرفس، کلم، گل کلم، کلم قمری، کلم بروکلی، لوبیا سبز، کدو مسمایی، کنگر فرنگی، ریواس و انواع سبزی خوردن.
اندازه یک واحد از این گروه معادل 1/2 لیوان سبزیجات پخته یا آب سبزیجات و 1 لیوان سبزیجات خام میباشد.
سبزیجات نشاستهای به علت محتوای قندی بالاتر در گروه نشاستهها جا میگیرند.
با مصرف روزانه حداقل 3 تا 5 واحد از سبزیجات غیر نشاسته ای تازه، نه تنها به کنترل قند خونتان کمک شایانی کردهاید بلکه از خواص و اثرات اعجاب انگیز این گروه از مواد غذایی بهره مند شدهاید
گروه میوهها
هر واحد از گروه میوهها به طور متوسط دارای 15 گرم کربوهیدرات و 60 کیلوکالری انرژی میباشند (چربی و پروتئین آنها معمولا ناچیز است). روزانه 2 تا 4 واحد از میوهجات پرفیبر استفاده کنید.
| میوه | اندازه یک واحد | گرم | |
| سیب | 1 عدد کوچک | 115 گرم | |
| زردآلو | 4 عدد | 155 گرم | |
| برگه زردآلو | 8 عدد (نصفه) | ||
| موز | 1 عدد کوچک | 115 گرم | |
| شاه توت | 3/4 لیوان | ||
| زغال اخته | 3/4 لیوان | ||
| طالبی، گرمک، خربزه، هندوانه | 1 لیوان قطعه قطعه شده | ||
| گیلاس و آلبالو | 12 عدد | 85 گرم | |
| خرما | 3 عدد | ||
| انجیر | 1.5 عدد بزرگ | 100 گرم | |
| انجیر خشک | 1.5 عدد | ||
| گریپ فروت | 1/2 عدد بزرگ | 310 گرم | |
| انگور | 17 حبه کوچک | 85 گرم | |
| کیوی | 1 عدد | 100 گرم | |
| انبه | 1/2 عدد کوچک | 155 گرم | |
| پرتغال | 1 عدد کوچک | 185 گرم | |
| هلو | 1 عدد متوسط | 170 گرم | |
| گلابی | 1/2 بزرگ | 115 گرم | |
| آناناس | 3/4 لیوان | ||
| آلو سیاه | 2 عدد کوچک | 140 گرم | |
| آلو خشک | 3 عدد | ||
| تمشک | 1 لیوان | ||
| توت فرنگی | 1و 1/4 لیوان | ||
| نارنگی | 2 عدد کوچک | 225 گرم | |
| توت سفید | 1/2 لیوان | ||
| توت خشک | 2 قاشق غذاخوری | ||
| شلیل | 1 عدد کوچک | 150 گرم | |
| خرمالو | 2 عدد متوسط | ||
| لیمو(شیرین و ترش) | 1 عدد متوسط | ||
| انار | 1 عدد کوچک | ||
| آبمیوه ها (فقط طبیعی) | |||
| آب کلیه میوه ها (به جز موارد زیر) | 1/2 لیوان | ||
| آبمیوه مخلوط (خالص) آب انگور و آب آلو | 1/3 لیوان | ||
| کمپوت ها | |||
| انواع کمپوت ها | 1/2 لیوان | ||
آبمیوههای صنعتی دارای محتوای بالای قندی هستند و در گروه قندهای ساده جای میگیرند، توصیه میشود حتی الامکان از مصرف آنها اجتناب کنید و به جای آن از میوهجات تازه استفاده کنید
گروه نشاستهها
هر واحد از گروه نشاسته به طور متوسط دارای 15 گرم کربوهیدرات، 3-0 گرم پروتئین، 1-0 گرم چربی و 80 کیلوکالری انرژی میباشند.
| نشاسته | اندازه یک واحد | گرم |
| نان و برنج | ||
| نان (سفید، جو و نان گندم کامل) نان سنگک، بربری و تافتون | یک کف دست | 30 گرم |
| نان لواش نازک | 4 کف دست | 30 گرم |
| نان باگت | یک تکه 7 سانتی متری | 30 گرم |
| نان همبرگر | نصف نان | 30 گرم |
| برنج (سفید و قهوه ای) | 5 قاشق غذاخوری پخته | |
| غلات | ||
| جو و بلغور جو | 1/3 لیوان | |
| بلغور گندم و سبوس گندم | 1/2 لیوان | |
| غلات | 1/2 لیوان پخته | |
| غلات صبحانه | 3/4 لیوان بدون شکر | |
| آرد گندم و آرد ذرت | 3 قاشق غذا خوری | |
| ماکارونی | 1/3 لیوان خام یا 2/1 لیوان پخته | |
| ارزن | 1/4 لیوان | |
| جوانه گندم | 3 قاشق غذاخوری | |
| سبزیجات نشاسته ای | ||
| ذرت | 1/2 لیوان پخته | |
| بلال | 1 عدد متوسط | 140 گرم |
| نخود فرنگی(سبز) | 1/2 لیوان | |
| بارهنگ | 1/3 لیوان | |
| سیب زمینی آبپز | 1/2 متوسط | 85 گرم |
| کدو حلوایی (تنبل) | 1 لیوان | |
| باقلا | 1/2 لیوان پخته | |
| میان وعده ها و بیسکوئیت ها | ||
| ذرت بو داده (پف فیل) | 3 لیوان (با روغن کم) | |
| بیسکوئیت معمولی | 30 گرم | |
| کیک یزدی | 1 عدد کوچک (1 واحد نشاسته و 1 واحد چربی محسوب میشود) | |
| شیرینی خشک | (1 واحد نشاسته و 1 واحد چربی محسوب میشود) | 30 گرم |
| چیپس | 9-13 عدد (1 واحد نشاسته و 1 واحد چربی محسوب میشود) | 20 گرم |
روزانه حداقل 6 واحد از غلات (ترجیحا غلات کامل) استفاده کنید
گروه گوشت و جانشینهای آن
هر واحد از گروه گوشت و جانشینهای آن به طور متوسط 7 گرم پروتئین و بسته به ماده غذایی مقادیر متغیر چربی، کربوهیدرات و انرژی دارد.
| گوشت و جانشینها | اندازه یک واحد | گرم |
| گوشتهای بسیار کم چرب | ||
| سینه مرغ و بوقلمون بدون پوست | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| ماهی تازه (قزل آلا، تن، سالمون، سفره ماهی و هالیبوت) و میگو | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| سفیده تخم مرغ | 2 عدد | |
| حبوبات | 1/2 لیوان (1 واحد گوشت و 1 واحد نشاسته محسوب میشود) | |
| گوشتهای کم چرب | ||
| گوشت گوساله و گاو (کاملا لخم) | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| ران مرغ و بوقلمون بدون پوست | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| کنسرو ماهی (تن، آزاد، شاه ماهی) | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| ماهی ساردین | 2 عدد متوسط | |
| پنیر کم چرب | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| گوشتهای متوسط چرب | ||
| گوشت گوساله و گاو (با چربی کم) | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| گوشت بره | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| هر نوع ماهی سرخ کرده | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| پنیر معمولی | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| تخم مرغ | 1 عدد | |
| گوشتهای پرچرب | ||
| پنیر خامه ای | 2 قاشق غذاخوری | |
| کره بادام زمینی | 1 قاشق غذاخوری | |
| گوشت های فرآوری شده (کالباس و سوسیس، همبرگرهای پر چرب و …) | 30 گرم | |
نکات جدول گروه گوشتها
- هر واحد از گوشت های بسیار کم چرب و جانشینهای آنها دارای 1-0 گرم چربی و 35 کیلوکالری است.
- هر واحد از گوشتهای کم چرب و جانشینهای آنها دارای 0 گرم کربوهیدرات، 7 گرم پروتئین، 3 گرم چربی و 55 کیلوکالری انرژی است.
- هر واحد از گوشتهای متوسط چرب و جانشینهای آنها دارای 0 گرم کربوهیدرات، 7 گرم پروتئین، 5 گرم چربی و 75 کیلوکالری انرژی است.
- هر واحد از گوشتهای پر چرب و جانشینهای آنها دارای 0 گرم کربوهیدرات، 7 گرم پروتئین، 8 گرم چربی و 100 کیلوکالری انرژی است؛ این دسته از مواد غذایی به علت محتوای بالای چربی ها (علی الخصوص چربی های اشباع) اساسا در گروه چربی ها جای می گیرند.
روزانه 2 تا 3 واحد از گوشتهای کم چرب و حبوبات استفاده کنید
گروه چربیها
هر واحد از گروه چربی ها به طور متوسط 0 گرم کربوهیدرات، 0 گرم پروتئین، 5 گرم چربی و 45 کیلوکالری انرژی دارد.
| چربی ها | اندازه یک واحد |
| روغن کانولا و زیتون | 1 قاشق مربا خوری |
| زیتون سیاه | 8 عدد بزرگ |
| زیتون سبز | 10 عدد بزرگ |
| بادام و بادام هندی | 6 عدد |
| بادام زمینی | 10 عدد |
| پسته | 16 عدد |
| کره بادام زمینی | 2 قاشق مرباخوری |
| مایونز | 1 قاشق مربا خوری |
| مایونز کم چرب | 1 قاشق غذاخوری |
| مغز گردو | 2 عدد |
| روغن: ذرت، بذر کتان، هسته انگور، آفتابگردان، سویا و گلرنگ | 1 قاشق مربا خوری |
| دانه ها: بذرکتان، آفتابگردان، کدو و کنجد | 1 قاشق غذا خوری |
| ارده کنجد | 2 قاشق مرباخوری |
| کره سخت | 1 قاشق مرباخوری |
| کره نرم | 2 قاشق مرباخوری |
| نارگیل | 2 قاشق غذا خوری قطعه قطعه شده |
| خامه | 1 قاشق غذاخوری |
| پنیر خامه ای | 1 قاشق غذاخوری |
| روغن نارگیل، پالم و هسته خرما | 1 قاشق مرباخوری |
می توانید از مغزها به عنوان یک میان وعده خوب استفاده کنید. همواره روغن های اشباع را در رژیم غذایی تان محدود کنید
قندهای ساده
هر واحد از قندهای ساده به طور متوسط 15 گرم کربوهیدرات و بسته به ماده غذایی مقادیر متغیر چربی و انرژی دارد.
| قندها | اندازه یک واحد | گرم |
| شکر، عسل، مربا، ژله | 1 قاشق غذاخوری | |
| قند | 5 حبه کوچک | 15 گرم |
| شربت | 1/4 لیوان | |
| نوشابه | 1/2 لیوان | 120 سی سی |
| آب نبات | 3 عدد کوچک | |
| شیر برنج | 1 لیوان | |
| بستنی یخی | 1 عدد | |
| بستنی سنتی | 1/2 لیوان (1 واحد لبنیات و 2 واحد چربی) | |
| بستنی میوه ای | 1/2 لیوان (1 واحد لبنیات و 1 واحد چربی) | |
| بستنی ساده (بدون شکر و چربی) | 1/2 لیوان | |
| شیرکاکائو | 1 لیوان (1 واحد لبنیات و 1 واحد چربی) |
حتی الامکان مصرف قندهای ساده را در رژیم غذایی تان محدود کنید
غذاهای آزاد
غذاهای آزاد آن دسته از مواد غذایی هستند که در هر واحد کمتر از 5 گرم کربوهیدرات و کم تر 20 کیلوکالری انرژی دارند، غذاهایی که اندازه هر واحد شان مشخص شده است باید به مقدار مشخص شده در روز (توسط متخصص تان) مصرف شوند؛ اما غذاهای آزاد را میتوانید هر زمان از روز به انداز نیاز مصرف نمایید. آب، آب معدنی، آب لیمو، چای، قهوه، قندهای مصنوعی، آدامس، سرکه، پودر سیر، ادویه ها و سبزیجات معطر از این دسته هستند.
شاخص گلیسمی و بار گلیسمی
به زبان ساده شاخص گلیسمی (GI)، شاخصی برای مقایسه تاثیر قند موجود در مواد غذایی بر افزایش قند خون است. این شاخص سرعت افزایش قند خون را اندازه نمیگیرد. بار گلیسمی (GL) حاصل ضرب شاخص گلیسمی در مقدار قند موجود در ماده غذایی است و نشاندهنده کل قند ماده غذایی است. مطالعات اخیر در زمینه تغذیه افراد مبتلا به دیابت نشان دادهاند که آنچه در تغذیهدرمانی دیابت بیشتر حائز اهمیت است بار گلیسمی هست و در اولویت بعدی شاخص گلیسمی. تا پیش از این باور بر این که افراد دیابتی نباید غذاهای شیرین با شاخص گلیسمی بالا بخورند اما امروزه اعتقاد بر این است که مقدار قند موجود در وعده غذایی مهم تر از شاخص گلیسمی است.
| غذاهایی با شاخص گلیسمی و بار گلیسمی بالا | برنج سفید، سیب زمینی پخته، ماکارونی، کشمش، نوشابه، باقلا، انواع کیک و کلوچه، نان سفید |
| غذاهایی با شاخص گلیسمی و بار گلیسمی پایین | انواع لوبیا، گیلاس، گریپ فروت، شیر، عدس، گلابی، سیب، آلوی برقانی، هلو، هویج |
یادداشت غذایی
همان طور که میدانید غذایی که میخورید بر سطح گلوکز خون شما تاثیر مستقیم دارد. شاید به زعم خودتان کم غذا میخورید یا غذاهای قندی را محدود کردهاید اما مادامی که غذای مصرفی خود را یادداشت نکنید، متوجه نمیشوید که دقیقا چه نوع و چه میزان غذا میخورید. دفترچه ثبت غذا به متخصص تغذیه شما در تنظیم برنامه غذایی و هماهنگ کردن آن با داروی خوراکی یا انسولین و همچنین فعالیت بدنی و ورزش شما کمک به سزایی میکند.
همچنین ثبت غذایی برای خود بیمار هم فواید زیادی دارد، از جمله تسهیل کردن روند کاهش وزن، کمک به کنترل بهتر قند خون و تنظیم الگوی غذایی مناسب. به طور مثال، شما ممکن است با مشاهده دفترچه یادداشت غذایی متوجه شوید که یک میان وعده چرب در عصر سبب افزایش قند خون تان هنگام شام میشود و یا اینکه هنگامی که کم ناهار میخورید، عصر قبل از شام احساس گرسنگی شدیدی میکنید. از این طریق یادداشت غذایی در تنظیم برنامه غذایی به شما و متخصص تغذیه کمک میکند.
در دفترچه ثبت غذایی میبایست غذایی که در طول شبانه روز مصرف کردید یاداشت کنید. در هر وعده باید اطلاعاتی را نظیر نوع غذای مصرفی، مقدار مصرفی دقیق به واحد، ساعت صرف غذا و در نهایت واحد کربوهیدرات یادداشت کنید.
مطالعات نشان داده اند افرادی که دفترچه ثبت غذایی دارند در پیروی از برنامه غذایی شان موفقتر عمل میکنند
شمارش کربوهیدرات
شمارش کربوهیدرات رویکردی برای تنظیم برنامه غذایی بیماران دیابتی است که تمرکز اصلی آن بر متعادل کردن انتخابهای غذاهای کربوهیداراته در طول روز است. غذاهای حاوی کربوهیدرات (غلات، سبزیجات نشاستهای، میوهها، شیر و قندهای ساده) بیشترین اثر را بر قند خون دارند. اثر کربوهیدراتهای مصرفی را باید با اندازهگیری قند خون به طور متناوب بررسی کرد. افرادی که از شمارش کربوهیدرات استفاده میکنند میبایست آموزشهای لازم برای اندازهگیری قند خون، ثبت این مقادیر و در نهایت یادگیری شمارش کربوهیدرات مصرفی در غذای عادی و شمارش کربوهیدرات از طریق برچسب تغذیهای محصولات صنعتی را ببینند.
شمارش کربوهیدرات دو نوع است: مقدماتی و پیشرفته. نوع مقدماتی بیشتر توسط دیابتیهای نوع 2 که داروهای خوراکی مصرف میکنند استفاده شده و شمارش و مصرف مقادیر ثابتی کربوهیدرات را در بر دارد. نوع پیشرفته کمی پیچیدهتر است و تنها توسط دیابتی های نوع 1 و 2 که انسولین مصرف میکنند، استفاده شده و نیازمند کنترل منظم قند خون، میزان غذای مصرفی، میزان مصرف دارو و همچنین میزان فعالیت بدنی فرد میباشد و برای هر شخص یک برنامه ی اختصاصی توسط متخصص تغذیه طراحی میشود.
هر 15 گرم کربوهیدرات 1 واحد کربوهیدرات میباشد. از بین گروه های غذایی گروه لبنیات، میوه و نشاسته کربوهیدرات دارند، حواستان باید به قندهای ساده نیز باشد. سبزیجات اگر کمتر از 3 واحد در هر وعده مصرف شوند نیازی نیست که کربوهیدرات آنها را به حساب بیاوریم.
اهمیت کاهش وزن در دیابت نوع 2
یکی از اهداف مهم رژیم درمانی در دیابت نوع دو، کاهش وزن میباشد. کاهش وزن در افراد مبتلا به دیابت تأثیرات بسیار مثبتی در پایین آوردن قند، چربی خون و نیز احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی دارد. در واقع، مهم نیست که چه مقدار اضافه وزن دارید، مهم این است که کاهش وزن اثر مطلوبی بر کاهش قند خون تان خواهد داشت. روشن است که ترکیب رژیم غذایی و فعالیت ورزشی می تواند باعث کاهش وزن مطلوب و در نهایت موجب کاهش خطر پیشروی دیابت میشود.
بهتر است بدانید که حتی کاهش چند کیلوگرمی وزن به صورت اصولی و زیر نظر متخصص تغذیه تان می تواند به کاهش قند خون، کاهش فشار خون، بهبود پروفایل لیپیدی، به تاخیر انداختن عوارض دیابت و بهبود سلامتی و بهتر شدن روحیه تان کمک کند
دیابت نوع 2 و روزه داری
روزه داری از طریق چند مکانیسم مختلف از جمله کاهش فاکتورهای التهابی، کاهش سطح انسولین و محدودیت دریافت قند و کالری باعث کاهش مقاومت به انسولین و بهبود پروفایل قندی بیماران مبتلا به دیابت نوع دو میشود. اما باید توجه داشت در صورت ابتلا به دیابت کنترل نشده روزه میتواند آسیبهای جدی به فرد دیابتی وارد کند.
الکل و دخانیات، ممنوع
در مورد الکل باید گفت از آنجایی که الکل در بدن نمیتواند به گلوکز تبدیل شود و همچنین تولید گلوکز در کبد را نیز مختل میکند، در صورت مصرف همزمان آن با انسولین یا قرصهای دیابت ممکن است سبب هیپوگلیسمی (افت قند خون) شود. از طرفی الکل به علت محتوای کالری بالا سبب چاقی و اضافه وزن و نیز افزایش چربی خون خواهد شد که از عوامل خطر مهم ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی هستند. بنابراین مصرف الکل در افراد دیابتی ممنوع است. با توجه به نقش غیرقابل انکار دخانیات در عوارض قلبی عروقی باید گفت که مصرف آنها نیز برای افراد دیابتی ممنوع است.
توصیه های تغذیه ای برای بیماران مبتلا به دیابت نوع 2:
- حجم وعده های غذایی تان را کاهش و تعداد وعدههای غذایی خود را افزایش دهید (3 وعده اصلی و 2 تا 3 میان وعده)؛ این کار از نوسانات قند خون جلوگیری میکند و تاثیر به سزایی در کنترل قند خون دارد.
- به هیچ وجه هیچ یک از وعدههای اصلی را حذف نکنید.
- مصرف میان وعده ها الزامی است.
- از رژیم های سختگیرانه و شدید خودداری کنید چرا که در دراز مدت عملی نیستند؛ با یک رژیم متعادل و اصولی زیر نظر متخصص تغذیه تان به راحتی قادر به کنترل قند خون تان هستید.
- مواد غذایی را طبق برگه رژیم بر اساس تعداد واحد مشخص شده مصرف کنید، برای تنوع بخشیدن به رژیم تان می توانید از لیست جانشینی استفاده کنید.
- بدون هماهنگی با متخصص تغذیه از جابجا کردن مواد غذایی بین وعدههای غذایی مختلف پرهیز نمایید چرا که این امر سبب میشود میزان کربوهیدرات موجود در هر وعده غذایی تغییر کند و کنترل قند خون شما مختل شود.
- منظم غذا بخورید. به این معنی که در هر روز وعده ی غذایی علی الخصوص وعدههای اصلی را در یک زمان مشخص میل کنید. این یک نکته بسیار مهم در تنظیم ساعت بیولوژیک بدن و کنترل قند خون میباشد. همچنین منظم بخوابید و داروهای کنترل کننده قند خون را نیز در زمان های منظم مصرف نمایید.
- اگر از قرصهای کاهنده قند خون در ساعات پایانی شب استفاده میکنید یا سابقه هیپوگلیسمی شبانه دارید برای جلوگیری از افت قند خون در طول شب، میان وعده قبل از خواب را فراموش نکنید.
- حتی الامکان از مصرف قند و شکر (و ایضاً غذاهایی که در تهیه آنها از قند و شکر استفاده میشود)، آبنبات، شکلاتهای شیرین، انواع شیرینی، مربا، عسل، کمپوت، بستنی، آبمیوههای صنعتی و نوشابه پرهیز کنید. میزان مصرف این مواد باید طبق برگه رژیم غذایی باشد و در صورتی که بخواهید از این مواد بیشتر مصرف کنید متخصص تغذیه تان را در جریان بگذارید.
- نانهای سبوسدار از نان های سفید بهتر اند، ولی به یاد داشته باشید به هر حال آنها هم در هر واحد مقدار قابل توجهی کربوهیدرات دارند و نباید در مصرف آنها خود را آزاد پندارید.
- حتی الامکان از مصرف آب میوه (حتی طبیعی) علی الخصوص در صبح و به صورت ناشتا خودداری کرده و به جای آن در طول روز از میوه تازه استفاده کنید.
- روزانه میوه مصرف کنید اما در زمانهای مختلف، نه باهم. میوهها بهتر است در میان وعدهها مصرف شوند ( در مورد تعداد واحد مصرفی میوهجات از متخصص تغذیه خود مشاوره بگیرید).
- بیشتر از میوههای پر فیبری نظیر سیب، مرکبات، توت فرنگی، گیلاس و … استفاده کنید و مصرف میوههای شیرین نظیر خربزه، کشمش و مویز، خرما، انبه و انجیر را محدود کنید.
- مصرف همزمان میوه به همراه مغزها یا سبزیجات یا مواد غذایی فیبر دار دیگر در کنترل قند خون کمک کننده اند.
- از نوشیدنی ها و دسرهای بدون قند استفاده کنید.
- اگر در طول هر موقع از شبانه روز، احساس گرسنگی کردید، خود را با مواد غذایی کم کالری سیر کنید؛ بهترین گزینه سبزیجات هستند مثل خیار، هویج و … ، لبنیات کم چرب، میوه ها، مغزها و غلات کامل گزینه بعدی شما باشند.
- خود را ملزم کنید روزانه همراه هر وعده غذایی، از سبزیجات تازه استفاده کنید.
- حتما قبل از صرف غذا، از سالاد یا مواد غذایی کم کالری مانند کاهو، کرفس و سوپهای ساده و کم کالری استفاده کنید.
- روزانه حتما از حبوبات استفاده کنید.
- مصرف غذاهای چرب و سرخ کردنی را محدود کنید.
- غذا را به صورت کم نمک مصرف کنید؛ برای بهبود طعم غذاها می توانید از ادویه و سبزیجات معطر استفاده کنید.
- مصرف روغنها علی الخصوص روغن های اشباع را در برنامه روزانه غذایی خود کاهش دهید و سعی کنید از روغن های گیاهی نظیر روغن زیتون، روغن کنجد و … استفاده کنید.
- روزانه به مقدار کافی آب بنوشید.
با نگاهی گذرا به نکات اشاره شده در مبحث تغذیه درمانی دیابت میتوانید دریابید که اصول تغذیه صحیح در دیابت در واقع همان اصولی هستند که هر فردی که خواستار حفظ و ارتقاء سلامت عمومی بدن خود میباشد باید آنها را رعایت کند. داشتن یک رژیم غذایی سالم برای افراد دیابتی به معنای جدا کردن غذای فرد دیابتی از سفره خانواده نمیباشد بلکه تمامی افراد خانواده با رعایت رژیمی سالم میتوانند وضعیت سلامت خود را ارتقا دهند و شانس طیف وسیعی از بیماریهای مزمن را کاهش دهند.
دیابت نوع 2 و ورزش
ورزش در درمان دیابت بسیار موثر است، زیرا نه تنها باعث پایین آوردن قند خون و کاهش مقاومت به انسولین میشود، بلکه خطر بیماریهای قلبی عروقی و نیاز به دارو را کاهش میدهد. در دیابت نوع دو، ورزش تا حدود زیادی باعث افزایش حساسیت سلولها نسبت به انسولین و کاهش مقاومت به انسولین میشود و از آنجایی که این حساسیت ایجاد شده به انسولین 48 ساعت بعد از ورزش دوباره از بین میرود، تکرار ورزش در دورههای منظم برای کاهش مقاومت به انسولین لازم است. ورزش همچنین از اثر هورمونهای ضد انسولینی میکاهد و باعث بهبود کنترل قند خون میشود.
ابتلا به دیابت میتواند استرس زیادی بر فرد وارد کند، استرس نه تنها بر خلق و خو تاثیر دارد بلکه میتواند باعث افزایش قند خون نیز شود اما یک روش مناسب برای رهایی از هر استرسی، ورزش است. فعالیت بدنی، سطح مواد شیمیایی مغز را که سبب احساس خوشی میشود بالا میبرد، پس با ورزش با هرگونه استرسی مبارزه کنید.
فقط نکتهای که بیماران دیابتی در رابطه به ورزش باید به آن توجه کنند هیپوگلیسمی (کاهش قند خون) است که برای جلوگیری از این حالت، باید غذای بیشتری قبل از ورزش، در حین یا بعد از آن مصرف کرد و یا دوز انسولین یا داروی مصرفی را با افزایش فعالیت ورزشی تنظیم کرد و هم چنین آن دسته از مبتلایان به دیابت که قند خونشان خیلی بالاتر از محدوده طبیعی میباشد نیز باید در مورد ورزش با پزشک خود مشورت کنند. (به صورت کلی اگر قند خون ناشتا بالاتر از 250 میلیگرم در دسیلیتر باشد، احتیاط لازم است).
اگر به عوارض رتینوپاتی، عوارض کلیوی و یا عوارض قلبی عروقی دیابت مبتلا هستید درباره ورزشهای مناسب با پزشک خود مشورت کنید
اهمیت خود کنترلی قند خون
دستگاههای اندازهگیری قند خون یا گلوکومترها، به افراد دیابتی کمک میکنند که مقادیر قند خون خود را به طور روزانه ثبت کنند. این اطلاعات ثبت شده به تیم درمانی دیابت برای کنترل بهتر بیماری کمک میکند. اهمیت استفاده از گلوکومتر در پیشگیری از عوارض دیابت در تحقیقات متعددی به اثبات رسیده است.
قند خون تان را 4 بار در روز ( قبل هر وعده اصلی و قبل خواب) به طور منظم اندازه گیری و در دفترچه مربوطه ثبت کنید. در هر مراجعه به تیم پزشکی این دفترچه را به آنها ارائه کنید.
در آخر، سخنی با بیماران دیابتی
همگان دیابت را به عنوان یک بیماری مهلک میشناسند! اما باید گفت این بیماری در حین اینکه بسیار خطرناک است در حین حال با رعایت نکات ساده کاملا قابل کنترل است. همواره امید داشته باشید و بدانید که میلیونها نفر در جهان با دیابت به زندگی عادی خود ادامه میدهند.
منابع:
Raymond JL, Morrow K. Krause and mahan’s food and the nutrition care process. Elsevier Health Sciences; 2020 May 3.
Sylvia Escott-Stump. Nutrition & Diagnosis-Related Care. Academy of Nutrition and Dietetics; 2021 December 22.
Marcia Nelms, Kathryn P. Sucher. Nutrition Therapy and Pathophysiology, Cengage Learning;
دیابت مجموعهای از اختلالات متابولیکی میباشد که بارزترین ویژگی آن بالا بودن قند خون است. دو نوع شایع دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 هستند. در حالت طبیعی، قند غذا از طریق دستگاه گوارش وارد جریان خون میشود. لوزالمعده (پانکراس) هورمون انسولین را ترشح میکند و این هورمون باعث میشود قند از جریان خون وارد سلولهای بدن شود. در نتیجه مقدار قند خون در حد نرمال و متعادل باقی میماند. ولی در بیماری دیابت، انسولین به میزان کافی در بدن وجود ندارد و یا انسولین موجود به درستی در بدن عمل نمیکند، در نتیجه، گلوکز خون نمیتواند به طور موثری وارد سلولهای بدن شود و مقدار آن بالا میرود. این بالا بودن سطح گلوکز خون مشکلات عدیدهای رو برای بدن ایجاد میکند که منجر به عوارض دیابت میشوند. که در ادامه بیشتر پیرامون آن صحبت خواهیم کرد.
شیوع دیابت
سازمان بهداشت جهانی (WHO) با توجه به آمار و روند رو به افزایش در سراسر جهان، دیابت را به عنوان یک اپیدمی نهفته اعلام کرد و از سال 1993 تمام کشورهای جهان را به مقابله با این اپیدمی فرا خواند. طبق آمارهای فدراسیون بین المللی دیابت (IDF) از هر 12 نفر 1 نفر مبتلا به دیابت میباشد و از هر 2 نفر دیابتی 1 نفر از بیماری خود بیاطلاع است. تعداد مبتلایان به دیابت در سال 2021 ، 537 میلیون نفر بوده که پیشبینی میشود در سال 2045 این عدد به 783 میلیون برسد. در سال 2014 هزینههای پزشکی ناشی از دیابت 612 بیلیون دلار بوده است.
ایران جزء 5 کشور اول از نظر تعداد به مبتلایان به دیابت در منطقه غرب آسیا است. طبق آمار IDF در سال 2021 بیش از 5.5 میلیون نفر در ایران مبتلا به دیابت هستند. میزان شیوع بیماری دیابت در نواحی مختلف ایران متفاوت است. طبق بررسیهای انجام شده بیشترین میزان شیوع بیماری دیابت در شهر یزد است.
تعداد مبتلایان به دیابت به خاطر رشد صعودی و پیر شدن جمعیتها و شهرنشینی و به خصوص افزایش شیوع چاقی و بیتحرکی روز به روز در حال افزایش است
انواع بیماری دیابت
به طور کلی دیابت به 4 نوع دیابت نوع 1، دیابت نوع 2، دیابت حاملگی و دیابت ثانویه تقسیمبندی میشود.
دیابت نوع 1
دیابت نوع 1 که سابقاً به آن دیابت وابسته به انسولین هم میگفتند 5 تا 10 درصد کل موارد تشخیص داده شده دیابت را شامل میشود و بیشتر در افراد زیر 30 سال دیده میشود (اگرچه که ممکن است در هر سنی رخ دهد) و به دلیل تخریب سلولهای ترشح کننده انسولین و در نتیجه نبود این هورمون میباشد. افراد مبتلا به این نوع دیابت باید از بدو تشخیص، انسولین مورد نیاز بدن را به صورت تزریقات روزانه تأمین کنند.
دیابت نوع 2
دیابت نوع دو بیشتر در بالغین بالای 30 سال و افراد دارای اضافه وزن و چاق دیده میشود که 95-90 درصد کل موارد دیابت را شامل میگردد. سابقاً به این نوع دیابت، دیابت غیر وابسته به انسولین نیز گفته میشد (در ادامه به طور مفصل بررسی خواهد شد).
دیابت حاملگی
دیابتی است که به هنگام بارداری در برخی از زنان تشخیص داده میشود و به طور متوسط در 7 درصد کل بارداریها رخ میدهد. این نوع دیابت معمولاً گذراست و بعد از اتمام حاملگی بهبود مییابد. مبتلایان به دیابت حاملگی بعداً در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع 2 هستند.
دیابت ثانویه
دیابت ناشی از سندرمهای ژنتیکی خاص، برخی اعمال جراحی، بعضی از داروها (مثل کورتیکواستروئیدها)، سوء تغذیه، برخی عفونتها یا سایر بیماریها.
دیابت نوع 2
دیابت نوع دو در نتیجه عدم توانایی بدن در تولید انسولین کافی و یا ناتوانی از استفاده بهینه از انسولین تولیدی رخ میدهد به این حالت مقاومت به انسولین میگویند. فاکتورهای زیادی باعث کاهش حساسیت سلولها نسبت به انسولین میشوند که هنوز بسیاری از آنها ناشناخته اند. گفته میشود عدم فعالیت بدنی، چاقی، عادات غذایی نامناسب، استرس و فشارهای روانی از عوامل موثر میباشند.
عوامل ابتلا به دیابت نوع 2
عوامل زیر شانس ابتلا به دیابت را افزایش میدهند:
- افزایش سن (سن بیش از 40 سال)
- زندگی کم تحرک
- عادات غذایی ناسالم
- افزایش وزن و چاقی (به خصوص چاقی شکمی)
- اختلال چربی خون
- فشار خون بالا
- سابقه دیابت بارداری
- سابقه تولد نوزاد با وزن بیش از 4 کیلوگرم
- سابقه ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک
- سندرم مقاومت به انسولین
- مصرف بعضی از داروهایی مانند کورتونها
- مصرف سیگار
- نژاد
علائم دیابت نوع 2
دیابت نوع 2 شروع آهستهای دارد و شایعترین علامت اولیه آن در واقع بیعلامتی است. درصد قابل توجهی از مبتلایان به دیابت نوع دو (تقریباً نیمی از آنها) از بیماری خود اطلاعی ندارند و تنها با انجام آزمایش میتوان بیماری آنها را تشخیص داد. شایعترین علائم عبارت اند از:
- تشنگی و پرنوشی
- گرسنگی و پرخوری
- تکرر ادرار (پرادراری)
- خستگی زیاد غیرقابل توجیه
- کاهش بیش از اندازه وزن
پیش دیابت
پره دیابت مرحلهای است که سطوح قند خون بالاتر از حد نرمال است ولی هنوز در حدی نیست که به آن دیابت اطلاق شود. به این مرحله که در سیر طبیعی ایجاد دیابت نوع ۲ وجود دارد، اختلال تحمل گلوکز یا اصطلاحاً مرحله پره دیابت یا پیش دیابت میگویند. اگرچه اغلب افراد پره دیابتیک هیچ علامت خاصی ندارند، ولی ممکن است برخی از علائم مذکور در آنها دیده شود. این افراد در واقع بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به دیابت نوع دو هستند. این مرحله به راحتی با روشهای تشخیصی ساده قابل تشخیص است.
افراد پره دیابتیک میتوانند ابتلا به دیابت نوع دو را تا حد زیادی با تغییر در شیوه زندگی که شامل تغذیه صحیح، کاهش وزن و فعالیت منظم ورزشی میباشد به تاخیر بیاندازند
غربالگری دیابت
متخصصین مراقبت های بهداشتی درمانی باید افراد را به غربالگری منظم برای دیابت تشویق کنند. این موضوع به ویژه در گروههایی که در خطر بیشتر هستند پراهمیتتر است. به علت افزایش قابل توجه دیابت نوع دو در کودکان، ADA توصیه میکند در آن دسته که احتمال ابتلا بالا است غربالگری انجام شود.
تشخیص دیابت نوع 2
روشهای عادی برای تشخیص دیابت، آزمایشهای بیوشیمیایی قند خون و ادرار هستند. پزشک برای تشخیص دیابت پنهان معمولا دو نوع آزمایش را تجویز میکند؛ آزمایش قند خون ناشتا FBS یا FPG و تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)
تست قند خون ناشتا
تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) در آن قند خون دو ساعته بعد از مصرف 75 گرم گلوکز، اندازه گیری میشود. مقادیر بیشتر از 200 mg/dl نشانه دیابت است. این روش پرهزینه و کمتر موثر است.
| وضعیت | نتیجه تست تحمل گلوکز ( OGTT ) |
| طبیعی | کمتر از 140 mg/dl |
| اختلال تحمل گلوکز | بین mg/dl 140 تا mg/dl199 |
| دیابت | بیشتر از 200 mg/dl |
تست هموگلوبین A1C، اندازه گیری مقدار هموگلوبین متصل به گلوکز است که امروزه به عنوان یک معیار تشخیص و همچنین معیار کنترل دیابت از آن استفاده میشود. مقادیر 5.7 تا 6.4 را پیش دیابت و بالای 6.5 را دیابت تشخیص میدهند.
عوارض دیابت
وجود مقادیر بالای گلوکز در خون میتواند به بخشهای گوناگون بدن، به ویژه قلب، رگهای خونی، کلیهها، دستگاه عصبی، دستگاه تناسلی و پوست آسیب برساند. آگاهی از عوارض این بیماری به افراد مبتلا، در معرض خطر و همچنین اطرافیان آنها کمک میکند در پیگیری و پیشگیری بیماری همت بیشتری به خرج دهند و موجب به تعویق افتادن عوارض بیماری شوند.
عوارض دیابت به دو گروه کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم میشوند:
عوارض کوتاه مدت (حاد) دیابت
هیپوگلیسمی یا افت قند خون
زمانی که سطح قند خون به کمتر از حد معمول برسد (کمتر از 70 mg/dl ) علائم کاهش قند خون ظاهر میشود که معمولاً به خاطر تزریق دوز زیاد انسولین یا مصرف بعضی از داروهای کاهنده قند خون و یا حتی تداخل دارویی، افزایش فعالیت فیزیکی یا ورزش، به تأخیر انداختن صرف غذا یا حذف وعدههای غذایی رخ میدهد.
علائم هشدار دهنده عبارتند از:
- احساس گرسنگی
- لرزش
- تعریق
- عصبانیت و آشفتگی
- تپش قلب و نبض سریع
- لرزش لبها
- تاری دید
بعضی افراد در هنگام خواب دچار هیپوگلیسمی میشوند علائم هیپوگلیسمی شبانه عبارتند از: خواب بد، کابوس، فریاد کشیدن، تعریق زیاد و احساس خستگی و تحریکپذیری بالا در هنگام بیدار شدن.
در مواقع کاهش قند خون چه باید کرد؟
باید از مواد قندی سریع اثر مانند نصف لیوان آبمیوه، سه حبه قند یا 1 قاشق غذا خوری عسل در نصف لیوان آب یا چند قطعه شیرینی استفاده کرد. اگر پس از 15 دقیقه احساس بهبودی حاصل نشد این کار را باید تکرار کرد.
در خارج از منزل همواره یک ماده غذایی شیرین نظیر آبنبات همراه داشته باشید تا در مواقع افت قند خون استفاده کنید
هیپرگلیسمی یا افزایش قند خون
هیپرگلیسمی به حالتی گفته میشود که در آن قند خون به بالای mg/dl 240 برسد و بالا نیز باقی بماند. وقتی که هیپرگلیسمی اتفاق میافتد نشان میدهد که بیماری از کنترل خارج شده است. هیپرگلیسمی به آرامی ایجاد میشود و در بیشتر مواقع مشکل فوریت داری نمیباشد اما اگر قند خون مدت زمان طولانی بالا باقی بماند ممکن است خطرناک شود. در صورتی که این حالت کنترل نشود علامتهایی را که در ابتدای تشخیص دیابت وجود داشتند دوباره توسط فرد احساس خواهد شد.
مصرف بیش از حد مواد غذایی به خصوص مواد قندی، فراموش کردن مصرف انسولین یا داروی خوراکی، فشارهای روحی روانی، آسیبهای فیزیکی، عمل جراحی، عفونت و حتی ابتلا به بیماریهای معمول نظیر سرماخوردگی، آنفولانزا، اسهال، استفراغ و تب و همچنین مصرف بعضی از داروها نظیر داروهای کورتونی و مدر میتوانند باعث ایجاد هیپرگلیسمی شوند که عوارض بلند مدت خطرناکی از جمله مشکلات قلبی عروقی، آسیبهای کلیوی، آسیبهای چشمی و . . . را به دنبال خواهد داشت.
هیپرگلیسمی از این لحاظ که میتواند باعث کمای دیابتی شود که یک مرحله خیلی حساس است و یک اورژانس پزشکی محسوب میشود
در مواقع افزایش قند خون چه باید کرد؟
سعی کنید مایعات بدون شیرینی به مقدار زیاد مصرف کنید و پس از اندازهگیری قند خون با پزشک یا متخصص تغذیه خود مشورت نمایید.
چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟
- تب بالاتر از 38 درجه سانتی گراد به مدت 24 ساعت
- هیپرگلیسمی مداوم قند خون بیشتر از 300 mg/dl
- اسهال مداوم (بیش از 8 ساعت)
- استفراغ و ناتوانی در مصرف مایعات به مدت بیش از 4 ساعت
- ناخوش بودن و بدحالی بیش از 24 ساعت
- درد شدید شکمی دشواری در نفس کشیدن یا منگی
عوارض بلند مدت (مزمن) دیابت
درحال حاضر ثابت شده است که قند اضافی موجود در بدن میتواند به مواد دیگری تبدیل شود، این مواد بر دیواره رگها و اعصاب محیطی اثر میگذارند و اعمال طبیعی آنها را با اشکال مواجه میسازند این حالت در تمام بدن ایجاد میشود ولی آثار آن در چشم ها، قلب، کلیهها و پاها بارزتر است.
مشکلات چشمی
تاری دید، آب مروارید، آب سیاه، رتینوپاتی (آسیب به شبکیه چشم) و نابینایی
دیابت یکی از چهار علت اصلی نابینایی در دنیاست
بیماریهای قلبی و عروقی
آنژین صدری، حملات قلبی و سکته مغزی
بیماران دیابتی مبتلا به پر فشاری خون به مراتب بیشتر از سایرین در معرض بیماریهای قلب و عروق، اختلالات کلیوی و سکتههای مغزی هستند
آسیبهای عصبی
پای دیابتی (ایجاد زخم در پا)، اختلالات گوارشی و گاستروپارزی (اختلال عملکرد معده)، مشکلات ادراری و مشکلات جنسی (ناتوانی جنسی در آقایان و عفونتهای واژینال و مقاربت دردناک در خانمها)
باید به یاد داشته پای دیابتی یکی از جدی ترین عوارض دیابت است که می تواند منجر به قطع پای فرد شود از این رو تمام بیماران باید به طور مرتب برای تشخیص شرایط پرخطر در پا، معاینه شوند و آموزش های لازم در مورد مراقبت از پاهایشان را ببیند
مشکلات کلیوی
نفروپاتی و نارسایی کلیوی
میزان قند خون، فشار خون در بروز عارضه کلیوی دخیل اند. بنابراین هرچه کنترل قند و فشار خون بهتر باشد، احتمال بروز این عارضه کمتر میشود
مشکلات پوستی
زخمها، عفونتها و لکههای پوستی و خارش
مشکلات دهان و دندان
عفونت لثهها، پوسیدگی و لق شدن دندانها
درمان دیابت نوع 2
درمان دیابت به طور کلی عبارت است از دست یابی به سطح طبیعی یا تقریبا طبیعی قند خون و جلوگیری از عوارض بلند مدت دیابت. به طور کلی شامل دارودرمانی و تغذیه درمانی میباشد.
۵ پایه اصلی درمان دیابت عبارت اند از: آموزش، دارودرمانی، تغذیه درمانی، فعالیت بدنی و کنترل روزانه قند خون
دارودرمانی
دارودرمانی دیابت شامل استفاده از داروهای خوراکی و داروهای تزریقی نظیر انسولین میباشد.
داروهای خوراکی با تحریک سلولهای تولیدکننده انسولین در لوزالمعده، کاهش مقاومت بدن نسبت به انسولین و یا با کند کردن روند جذب قند از دستگاه گوارش، سطح قند خون را کنترل میکنند. معمولاً افرادی که بیماری دیابت در آنها تشخیص داده میشود درصورت بالا نبودن شدید قند خون، ابتدا مدتی تحت درمان با رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی قرار داده میشوند و بعد از آن درصورت عدم کنترل قند خون، استفاده از داروهای ضد دیابت آغاز میگردد. ممکن است پزشک از ترکیب چند دارو استفاده کند.
گلیبن کلامید با تحریک تولید و آزادسازی انسولین از پانکراس موجب کاهش قند خون میشود اگر بیمار تا حدودی قدرت ساخت انسولین داشته باشد این دارو اثرگذار است. متفورمین با کاهش گلوکز کبدی، به تاخیر انداختن جذب گلوکز، کاهش مقاومت به انسولین و هم چنین با کاهش اشتها و تثبیت وزن در درمان دیابت موثر است. آکاربوز هم دارویی است که ممکن است بعضاً تجویز شود این دارو جذب کربوهیدراتهای هضم شده را به تاخیر میاندازد و باعث میشود قند خون آهستهتر بالا رود.
انسولین و قرصهای خوراکی را همانطور که پزشک تجویز کرده مصرف کنید و از تغییر دوز آنها بدون مشورت با پزشک یا داروساز خودداری فرمایید
تغذیه درمانی دیابت نوع 2
شاید بیشترین نگرانی و سوال افراد دیابتی مربوط به نوع تغذیه آنها باشد. تغذیه درمانی پزشکی (MNT) جزء جدایی ناپذیر همه مراقبتها و درمانهای دیابت میباشد. در مطالعات مختلف نقش تغذیه درمانی در دیابت مورد بررسی و تاثیر مثبت آن ثابت شده است. یکی از این مطالعات اثر تغذیه درمانی بر شاخص HbA1c افراد مبتلا به دیابت نوع دو را کاهش 2 درصدی گزارش کرده است و این برابر است با تاثیر یکی از قوی ترین داروهای دیابت یعنی متفورمین.
یکی از مهم ترین اهداف تغذیه درمانی در دیابت هماهنگ کردن رژیم غذایی با دوز انسولین یا داروی خوراکی است
تغذیه درمانی نه تنها به کنترل بهتر قند خون بلکه به کاهش وزن یا حفظ وزن ایده آل و نیز کنترل چربی و فشار خون و همچنین تعویق دیگر عوارض بلند مدت دیابت کمک قابل توجهی میکند. تغذیه درمانی همچنین در جلوگیری و درمان عوارض کوتاه مدت (هیپوگلیسمی و هیپرگلیسمی)دیابت اهمیت دارد.
با توجه به همه موارد مذکور مراجعه به متخصص تغذیه، در جهت آموزش و اعمال تغییرات مناسب در رژیم غذایی و سبک غذایی فرد برای کنترل هر چه بهتر دیابت بسیار کمک کننده است.
نکته قابل توجه این است که تغذیه صحیح هم در پیشگیری و هم در درمان دیابت نقش دارد
فهرست جانشینی
بعضی متخصصین تغذیه از فهرست جانشینی برای آموزش و تنظیم برنامه غذایی بیمارشان استفاده میکنند. این فهرست ابتدا برای افراد دیابتی که میبایستی کربوهیدرات دریافتی را شمارش کنند طراحی شد، ولی به علت کاربرد زیاد آن تصمیم گرفته شد که از آن به طور کامل استفاده شود. در این سیستم مواد غذایی به 6 گروه بر اساس کربوهیدرات، پروتئین و چربی تقسیم بندی میشوند و در نهایت مقدار کالری را محاسبه می نماید. لیست جایگزینی مواد غذایی به شما امکان اتخاب های متعدد را میدهد.
گروه شیر و لبنیات
هر واحد از گروه لبنیات (کم چرب) به طور متوسط دارای 12 گرم کربوهیدرات، 8 گرم پروتئین، 5 گرم چربی و 100 کیلوکالری انرژی میباشد.
| لبنیات | اندازه یک واحد | گرم |
| شیر | یک لیوان | 240 سی سی |
| ماست | 2/3 لیوان | 170 گرم |
| دوغ و کفیر | 2 لیوان | 480 سی سی |
| شیر خشک | 1/3 لیوان | 35 گرم |
روزانه 2 تا 3 واحد از لبنیات کم چرب استفاده کنید
گروه سبزیجات
هر واحد از گروه سبزیجات غیر نشاستهای به طور متوسط دارای 5 گرم کربوهیدرات، 2 گرم پروتئین، 0 گرم چربی و 25 کیلوکالری انرژی است که اگر به مقدار متعارف خورده شوند به علت ناچیز بودن محتوای قندی و همچنین محتوای بالای فیبری که باعث کاهش سرعت جذب قند میشوند در کربوهیدرات شماری منظور نمیگردند و اصطلاحاً مصرف آنها در رژیم آزاد است.
این دسته از سبزیجات عبارت اند از: خیار، هویج، گوجه فرنگی، اسفناج، کاهو، فلفل، قارچ، بامیه، پیاز، بادنجان، کرفس، کلم، گل کلم، کلم قمری، کلم بروکلی، لوبیا سبز، کدو مسمایی، کنگر فرنگی، ریواس و انواع سبزی خوردن.
اندازه یک واحد از این گروه معادل 1/2 لیوان سبزیجات پخته یا آب سبزیجات و 1 لیوان سبزیجات خام میباشد.
سبزیجات نشاستهای به علت محتوای قندی بالاتر در گروه نشاستهها جا میگیرند.
با مصرف روزانه حداقل 3 تا 5 واحد از سبزیجات غیر نشاسته ای تازه، نه تنها به کنترل قند خونتان کمک شایانی کردهاید بلکه از خواص و اثرات اعجاب انگیز این گروه از مواد غذایی بهره مند شدهاید
گروه میوهها
هر واحد از گروه میوهها به طور متوسط دارای 15 گرم کربوهیدرات و 60 کیلوکالری انرژی میباشند (چربی و پروتئین آنها معمولا ناچیز است). روزانه 2 تا 4 واحد از میوهجات پرفیبر استفاده کنید.
| میوه | اندازه یک واحد | گرم | |
| سیب | 1 عدد کوچک | 115 گرم | |
| زردآلو | 4 عدد | 155 گرم | |
| برگه زردآلو | 8 عدد (نصفه) | ||
| موز | 1 عدد کوچک | 115 گرم | |
| شاه توت | 3/4 لیوان | ||
| زغال اخته | 3/4 لیوان | ||
| طالبی، گرمک، خربزه، هندوانه | 1 لیوان قطعه قطعه شده | ||
| گیلاس و آلبالو | 12 عدد | 85 گرم | |
| خرما | 3 عدد | ||
| انجیر | 1.5 عدد بزرگ | 100 گرم | |
| انجیر خشک | 1.5 عدد | ||
| گریپ فروت | 1/2 عدد بزرگ | 310 گرم | |
| انگور | 17 حبه کوچک | 85 گرم | |
| کیوی | 1 عدد | 100 گرم | |
| انبه | 1/2 عدد کوچک | 155 گرم | |
| پرتغال | 1 عدد کوچک | 185 گرم | |
| هلو | 1 عدد متوسط | 170 گرم | |
| گلابی | 1/2 بزرگ | 115 گرم | |
| آناناس | 3/4 لیوان | ||
| آلو سیاه | 2 عدد کوچک | 140 گرم | |
| آلو خشک | 3 عدد | ||
| تمشک | 1 لیوان | ||
| توت فرنگی | 1و 1/4 لیوان | ||
| نارنگی | 2 عدد کوچک | 225 گرم | |
| توت سفید | 1/2 لیوان | ||
| توت خشک | 2 قاشق غذاخوری | ||
| شلیل | 1 عدد کوچک | 150 گرم | |
| خرمالو | 2 عدد متوسط | ||
| لیمو(شیرین و ترش) | 1 عدد متوسط | ||
| انار | 1 عدد کوچک | ||
| آبمیوه ها (فقط طبیعی) | |||
| آب کلیه میوه ها (به جز موارد زیر) | 1/2 لیوان | ||
| آبمیوه مخلوط (خالص) آب انگور و آب آلو | 1/3 لیوان | ||
| کمپوت ها | |||
| انواع کمپوت ها | 1/2 لیوان | ||
آبمیوههای صنعتی دارای محتوای بالای قندی هستند و در گروه قندهای ساده جای میگیرند، توصیه میشود حتی الامکان از مصرف آنها اجتناب کنید و به جای آن از میوهجات تازه استفاده کنید
گروه نشاستهها
هر واحد از گروه نشاسته به طور متوسط دارای 15 گرم کربوهیدرات، 3-0 گرم پروتئین، 1-0 گرم چربی و 80 کیلوکالری انرژی میباشند.
| نشاسته | اندازه یک واحد | گرم |
| نان و برنج | ||
| نان (سفید، جو و نان گندم کامل) نان سنگک، بربری و تافتون | یک کف دست | 30 گرم |
| نان لواش نازک | 4 کف دست | 30 گرم |
| نان باگت | یک تکه 7 سانتی متری | 30 گرم |
| نان همبرگر | نصف نان | 30 گرم |
| برنج (سفید و قهوه ای) | 5 قاشق غذاخوری پخته | |
| غلات | ||
| جو و بلغور جو | 1/3 لیوان | |
| بلغور گندم و سبوس گندم | 1/2 لیوان | |
| غلات | 1/2 لیوان پخته | |
| غلات صبحانه | 3/4 لیوان بدون شکر | |
| آرد گندم و آرد ذرت | 3 قاشق غذا خوری | |
| ماکارونی | 1/3 لیوان خام یا 2/1 لیوان پخته | |
| ارزن | 1/4 لیوان | |
| جوانه گندم | 3 قاشق غذاخوری | |
| سبزیجات نشاسته ای | ||
| ذرت | 1/2 لیوان پخته | |
| بلال | 1 عدد متوسط | 140 گرم |
| نخود فرنگی(سبز) | 1/2 لیوان | |
| بارهنگ | 1/3 لیوان | |
| سیب زمینی آبپز | 1/2 متوسط | 85 گرم |
| کدو حلوایی (تنبل) | 1 لیوان | |
| باقلا | 1/2 لیوان پخته | |
| میان وعده ها و بیسکوئیت ها | ||
| ذرت بو داده (پف فیل) | 3 لیوان (با روغن کم) | |
| بیسکوئیت معمولی | 30 گرم | |
| کیک یزدی | 1 عدد کوچک (1 واحد نشاسته و 1 واحد چربی محسوب میشود) | |
| شیرینی خشک | (1 واحد نشاسته و 1 واحد چربی محسوب میشود) | 30 گرم |
| چیپس | 9-13 عدد (1 واحد نشاسته و 1 واحد چربی محسوب میشود) | 20 گرم |
روزانه حداقل 6 واحد از غلات (ترجیحا غلات کامل) استفاده کنید
گروه گوشت و جانشینهای آن
هر واحد از گروه گوشت و جانشینهای آن به طور متوسط 7 گرم پروتئین و بسته به ماده غذایی مقادیر متغیر چربی، کربوهیدرات و انرژی دارد.
| گوشت و جانشینها | اندازه یک واحد | گرم |
| گوشتهای بسیار کم چرب | ||
| سینه مرغ و بوقلمون بدون پوست | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| ماهی تازه (قزل آلا، تن، سالمون، سفره ماهی و هالیبوت) و میگو | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| سفیده تخم مرغ | 2 عدد | |
| حبوبات | 1/2 لیوان (1 واحد گوشت و 1 واحد نشاسته محسوب میشود) | |
| گوشتهای کم چرب | ||
| گوشت گوساله و گاو (کاملا لخم) | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| ران مرغ و بوقلمون بدون پوست | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| کنسرو ماهی (تن، آزاد، شاه ماهی) | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| ماهی ساردین | 2 عدد متوسط | |
| پنیر کم چرب | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| گوشتهای متوسط چرب | ||
| گوشت گوساله و گاو (با چربی کم) | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| گوشت بره | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| هر نوع ماهی سرخ کرده | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| پنیر معمولی | یک قوطی کبریت | 30 گرم |
| تخم مرغ | 1 عدد | |
| گوشتهای پرچرب | ||
| پنیر خامه ای | 2 قاشق غذاخوری | |
| کره بادام زمینی | 1 قاشق غذاخوری | |
| گوشت های فرآوری شده (کالباس و سوسیس، همبرگرهای پر چرب و …) | 30 گرم | |
نکات جدول گروه گوشتها
- هر واحد از گوشت های بسیار کم چرب و جانشینهای آنها دارای 1-0 گرم چربی و 35 کیلوکالری است.
- هر واحد از گوشتهای کم چرب و جانشینهای آنها دارای 0 گرم کربوهیدرات، 7 گرم پروتئین، 3 گرم چربی و 55 کیلوکالری انرژی است.
- هر واحد از گوشتهای متوسط چرب و جانشینهای آنها دارای 0 گرم کربوهیدرات، 7 گرم پروتئین، 5 گرم چربی و 75 کیلوکالری انرژی است.
- هر واحد از گوشتهای پر چرب و جانشینهای آنها دارای 0 گرم کربوهیدرات، 7 گرم پروتئین، 8 گرم چربی و 100 کیلوکالری انرژی است؛ این دسته از مواد غذایی به علت محتوای بالای چربی ها (علی الخصوص چربی های اشباع) اساسا در گروه چربی ها جای می گیرند.
روزانه 2 تا 3 واحد از گوشتهای کم چرب و حبوبات استفاده کنید
گروه چربیها
هر واحد از گروه چربی ها به طور متوسط 0 گرم کربوهیدرات، 0 گرم پروتئین، 5 گرم چربی و 45 کیلوکالری انرژی دارد.
| چربی ها | اندازه یک واحد |
| روغن کانولا و زیتون | 1 قاشق مربا خوری |
| زیتون سیاه | 8 عدد بزرگ |
| زیتون سبز | 10 عدد بزرگ |
| بادام و بادام هندی | 6 عدد |
| بادام زمینی | 10 عدد |
| پسته | 16 عدد |
| کره بادام زمینی | 2 قاشق مرباخوری |
| مایونز | 1 قاشق مربا خوری |
| مایونز کم چرب | 1 قاشق غذاخوری |
| مغز گردو | 2 عدد |
| روغن: ذرت، بذر کتان، هسته انگور، آفتابگردان، سویا و گلرنگ | 1 قاشق مربا خوری |
| دانه ها: بذرکتان، آفتابگردان، کدو و کنجد | 1 قاشق غذا خوری |
| ارده کنجد | 2 قاشق مرباخوری |
| کره سخت | 1 قاشق مرباخوری |
| کره نرم | 2 قاشق مرباخوری |
| نارگیل | 2 قاشق غذا خوری قطعه قطعه شده |
| خامه | 1 قاشق غذاخوری |
| پنیر خامه ای | 1 قاشق غذاخوری |
| روغن نارگیل، پالم و هسته خرما | 1 قاشق مرباخوری |
می توانید از مغزها به عنوان یک میان وعده خوب استفاده کنید. همواره روغن های اشباع را در رژیم غذایی تان محدود کنید
قندهای ساده
هر واحد از قندهای ساده به طور متوسط 15 گرم کربوهیدرات و بسته به ماده غذایی مقادیر متغیر چربی و انرژی دارد.
| قندها | اندازه یک واحد | گرم |
| شکر، عسل، مربا، ژله | 1 قاشق غذاخوری | |
| قند | 5 حبه کوچک | 15 گرم |
| شربت | 1/4 لیوان | |
| نوشابه | 1/2 لیوان | 120 سی سی |
| آب نبات | 3 عدد کوچک | |
| شیر برنج | 1 لیوان | |
| بستنی یخی | 1 عدد | |
| بستنی سنتی | 1/2 لیوان (1 واحد لبنیات و 2 واحد چربی) | |
| بستنی میوه ای | 1/2 لیوان (1 واحد لبنیات و 1 واحد چربی) | |
| بستنی ساده (بدون شکر و چربی) | 1/2 لیوان | |
| شیرکاکائو | 1 لیوان (1 واحد لبنیات و 1 واحد چربی) |
حتی الامکان مصرف قندهای ساده را در رژیم غذایی تان محدود کنید
غذاهای آزاد
غذاهای آزاد آن دسته از مواد غذایی هستند که در هر واحد کمتر از 5 گرم کربوهیدرات و کم تر 20 کیلوکالری انرژی دارند، غذاهایی که اندازه هر واحد شان مشخص شده است باید به مقدار مشخص شده در روز (توسط متخصص تان) مصرف شوند؛ اما غذاهای آزاد را میتوانید هر زمان از روز به انداز نیاز مصرف نمایید. آب، آب معدنی، آب لیمو، چای، قهوه، قندهای مصنوعی، آدامس، سرکه، پودر سیر، ادویه ها و سبزیجات معطر از این دسته هستند.
شاخص گلیسمی و بار گلیسمی
به زبان ساده شاخص گلیسمی (GI)، شاخصی برای مقایسه تاثیر قند موجود در مواد غذایی بر افزایش قند خون است. این شاخص سرعت افزایش قند خون را اندازه نمیگیرد. بار گلیسمی (GL) حاصل ضرب شاخص گلیسمی در مقدار قند موجود در ماده غذایی است و نشاندهنده کل قند ماده غذایی است. مطالعات اخیر در زمینه تغذیه افراد مبتلا به دیابت نشان دادهاند که آنچه در تغذیهدرمانی دیابت بیشتر حائز اهمیت است بار گلیسمی هست و در اولویت بعدی شاخص گلیسمی. تا پیش از این باور بر این که افراد دیابتی نباید غذاهای شیرین با شاخص گلیسمی بالا بخورند اما امروزه اعتقاد بر این است که مقدار قند موجود در وعده غذایی مهم تر از شاخص گلیسمی است.
| غذاهایی با شاخص گلیسمی و بار گلیسمی بالا | برنج سفید، سیب زمینی پخته، ماکارونی، کشمش، نوشابه، باقلا، انواع کیک و کلوچه، نان سفید |
| غذاهایی با شاخص گلیسمی و بار گلیسمی پایین | انواع لوبیا، گیلاس، گریپ فروت، شیر، عدس، گلابی، سیب، آلوی برقانی، هلو، هویج |
یادداشت غذایی
همان طور که میدانید غذایی که میخورید بر سطح گلوکز خون شما تاثیر مستقیم دارد. شاید به زعم خودتان کم غذا میخورید یا غذاهای قندی را محدود کردهاید اما مادامی که غذای مصرفی خود را یادداشت نکنید، متوجه نمیشوید که دقیقا چه نوع و چه میزان غذا میخورید. دفترچه ثبت غذا به متخصص تغذیه شما در تنظیم برنامه غذایی و هماهنگ کردن آن با داروی خوراکی یا انسولین و همچنین فعالیت بدنی و ورزش شما کمک به سزایی میکند.
همچنین ثبت غذایی برای خود بیمار هم فواید زیادی دارد، از جمله تسهیل کردن روند کاهش وزن، کمک به کنترل بهتر قند خون و تنظیم الگوی غذایی مناسب. به طور مثال، شما ممکن است با مشاهده دفترچه یادداشت غذایی متوجه شوید که یک میان وعده چرب در عصر سبب افزایش قند خون تان هنگام شام میشود و یا اینکه هنگامی که کم ناهار میخورید، عصر قبل از شام احساس گرسنگی شدیدی میکنید. از این طریق یادداشت غذایی در تنظیم برنامه غذایی به شما و متخصص تغذیه کمک میکند.
در دفترچه ثبت غذایی میبایست غذایی که در طول شبانه روز مصرف کردید یاداشت کنید. در هر وعده باید اطلاعاتی را نظیر نوع غذای مصرفی، مقدار مصرفی دقیق به واحد، ساعت صرف غذا و در نهایت واحد کربوهیدرات یادداشت کنید.
مطالعات نشان داده اند افرادی که دفترچه ثبت غذایی دارند در پیروی از برنامه غذایی شان موفقتر عمل میکنند
شمارش کربوهیدرات
شمارش کربوهیدرات رویکردی برای تنظیم برنامه غذایی بیماران دیابتی است که تمرکز اصلی آن بر متعادل کردن انتخابهای غذاهای کربوهیداراته در طول روز است. غذاهای حاوی کربوهیدرات (غلات، سبزیجات نشاستهای، میوهها، شیر و قندهای ساده) بیشترین اثر را بر قند خون دارند. اثر کربوهیدراتهای مصرفی را باید با اندازهگیری قند خون به طور متناوب بررسی کرد. افرادی که از شمارش کربوهیدرات استفاده میکنند میبایست آموزشهای لازم برای اندازهگیری قند خون، ثبت این مقادیر و در نهایت یادگیری شمارش کربوهیدرات مصرفی در غذای عادی و شمارش کربوهیدرات از طریق برچسب تغذیهای محصولات صنعتی را ببینند.
شمارش کربوهیدرات دو نوع است: مقدماتی و پیشرفته. نوع مقدماتی بیشتر توسط دیابتیهای نوع 2 که داروهای خوراکی مصرف میکنند استفاده شده و شمارش و مصرف مقادیر ثابتی کربوهیدرات را در بر دارد. نوع پیشرفته کمی پیچیدهتر است و تنها توسط دیابتی های نوع 1 و 2 که انسولین مصرف میکنند، استفاده شده و نیازمند کنترل منظم قند خون، میزان غذای مصرفی، میزان مصرف دارو و همچنین میزان فعالیت بدنی فرد میباشد و برای هر شخص یک برنامه ی اختصاصی توسط متخصص تغذیه طراحی میشود.
هر 15 گرم کربوهیدرات 1 واحد کربوهیدرات میباشد. از بین گروه های غذایی گروه لبنیات، میوه و نشاسته کربوهیدرات دارند، حواستان باید به قندهای ساده نیز باشد. سبزیجات اگر کمتر از 3 واحد در هر وعده مصرف شوند نیازی نیست که کربوهیدرات آنها را به حساب بیاوریم.
اهمیت کاهش وزن در دیابت نوع 2
یکی از اهداف مهم رژیم درمانی در دیابت نوع دو، کاهش وزن میباشد. کاهش وزن در افراد مبتلا به دیابت تأثیرات بسیار مثبتی در پایین آوردن قند، چربی خون و نیز احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی دارد. در واقع، مهم نیست که چه مقدار اضافه وزن دارید، مهم این است که کاهش وزن اثر مطلوبی بر کاهش قند خون تان خواهد داشت. روشن است که ترکیب رژیم غذایی و فعالیت ورزشی می تواند باعث کاهش وزن مطلوب و در نهایت موجب کاهش خطر پیشروی دیابت میشود.
بهتر است بدانید که حتی کاهش چند کیلوگرمی وزن به صورت اصولی و زیر نظر متخصص تغذیه تان می تواند به کاهش قند خون، کاهش فشار خون، بهبود پروفایل لیپیدی، به تاخیر انداختن عوارض دیابت و بهبود سلامتی و بهتر شدن روحیه تان کمک کند
دیابت نوع 2 و روزه داری
روزه داری از طریق چند مکانیسم مختلف از جمله کاهش فاکتورهای التهابی، کاهش سطح انسولین و محدودیت دریافت قند و کالری باعث کاهش مقاومت به انسولین و بهبود پروفایل قندی بیماران مبتلا به دیابت نوع دو میشود. اما باید توجه داشت در صورت ابتلا به دیابت کنترل نشده روزه میتواند آسیبهای جدی به فرد دیابتی وارد کند.
الکل و دخانیات، ممنوع
در مورد الکل باید گفت از آنجایی که الکل در بدن نمیتواند به گلوکز تبدیل شود و همچنین تولید گلوکز در کبد را نیز مختل میکند، در صورت مصرف همزمان آن با انسولین یا قرصهای دیابت ممکن است سبب هیپوگلیسمی (افت قند خون) شود. از طرفی الکل به علت محتوای کالری بالا سبب چاقی و اضافه وزن و نیز افزایش چربی خون خواهد شد که از عوامل خطر مهم ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی هستند. بنابراین مصرف الکل در افراد دیابتی ممنوع است. با توجه به نقش غیرقابل انکار دخانیات در عوارض قلبی عروقی باید گفت که مصرف آنها نیز برای افراد دیابتی ممنوع است.
توصیه های تغذیه ای برای بیماران مبتلا به دیابت نوع 2:
- حجم وعده های غذایی تان را کاهش و تعداد وعدههای غذایی خود را افزایش دهید (3 وعده اصلی و 2 تا 3 میان وعده)؛ این کار از نوسانات قند خون جلوگیری میکند و تاثیر به سزایی در کنترل قند خون دارد.
- به هیچ وجه هیچ یک از وعدههای اصلی را حذف نکنید.
- مصرف میان وعده ها الزامی است.
- از رژیم های سختگیرانه و شدید خودداری کنید چرا که در دراز مدت عملی نیستند؛ با یک رژیم متعادل و اصولی زیر نظر متخصص تغذیه تان به راحتی قادر به کنترل قند خون تان هستید.
- مواد غذایی را طبق برگه رژیم بر اساس تعداد واحد مشخص شده مصرف کنید، برای تنوع بخشیدن به رژیم تان می توانید از لیست جانشینی استفاده کنید.
- بدون هماهنگی با متخصص تغذیه از جابجا کردن مواد غذایی بین وعدههای غذایی مختلف پرهیز نمایید چرا که این امر سبب میشود میزان کربوهیدرات موجود در هر وعده غذایی تغییر کند و کنترل قند خون شما مختل شود.
- منظم غذا بخورید. به این معنی که در هر روز وعده ی غذایی علی الخصوص وعدههای اصلی را در یک زمان مشخص میل کنید. این یک نکته بسیار مهم در تنظیم ساعت بیولوژیک بدن و کنترل قند خون میباشد. همچنین منظم بخوابید و داروهای کنترل کننده قند خون را نیز در زمان های منظم مصرف نمایید.
- اگر از قرصهای کاهنده قند خون در ساعات پایانی شب استفاده میکنید یا سابقه هیپوگلیسمی شبانه دارید برای جلوگیری از افت قند خون در طول شب، میان وعده قبل از خواب را فراموش نکنید.
- حتی الامکان از مصرف قند و شکر (و ایضاً غذاهایی که در تهیه آنها از قند و شکر استفاده میشود)، آبنبات، شکلاتهای شیرین، انواع شیرینی، مربا، عسل، کمپوت، بستنی، آبمیوههای صنعتی و نوشابه پرهیز کنید. میزان مصرف این مواد باید طبق برگه رژیم غذایی باشد و در صورتی که بخواهید از این مواد بیشتر مصرف کنید متخصص تغذیه تان را در جریان بگذارید.
- نانهای سبوسدار از نان های سفید بهتر اند، ولی به یاد داشته باشید به هر حال آنها هم در هر واحد مقدار قابل توجهی کربوهیدرات دارند و نباید در مصرف آنها خود را آزاد پندارید.
- حتی الامکان از مصرف آب میوه (حتی طبیعی) علی الخصوص در صبح و به صورت ناشتا خودداری کرده و به جای آن در طول روز از میوه تازه استفاده کنید.
- روزانه میوه مصرف کنید اما در زمانهای مختلف، نه باهم. میوهها بهتر است در میان وعدهها مصرف شوند ( در مورد تعداد واحد مصرفی میوهجات از متخصص تغذیه خود مشاوره بگیرید).
- بیشتر از میوههای پر فیبری نظیر سیب، مرکبات، توت فرنگی، گیلاس و … استفاده کنید و مصرف میوههای شیرین نظیر خربزه، کشمش و مویز، خرما، انبه و انجیر را محدود کنید.
- مصرف همزمان میوه به همراه مغزها یا سبزیجات یا مواد غذایی فیبر دار دیگر در کنترل قند خون کمک کننده اند.
- از نوشیدنی ها و دسرهای بدون قند استفاده کنید.
- اگر در طول هر موقع از شبانه روز، احساس گرسنگی کردید، خود را با مواد غذایی کم کالری سیر کنید؛ بهترین گزینه سبزیجات هستند مثل خیار، هویج و … ، لبنیات کم چرب، میوه ها، مغزها و غلات کامل گزینه بعدی شما باشند.
- خود را ملزم کنید روزانه همراه هر وعده غذایی، از سبزیجات تازه استفاده کنید.
- حتما قبل از صرف غذا، از سالاد یا مواد غذایی کم کالری مانند کاهو، کرفس و سوپهای ساده و کم کالری استفاده کنید.
- روزانه حتما از حبوبات استفاده کنید.
- مصرف غذاهای چرب و سرخ کردنی را محدود کنید.
- غذا را به صورت کم نمک مصرف کنید؛ برای بهبود طعم غذاها می توانید از ادویه و سبزیجات معطر استفاده کنید.
- مصرف روغنها علی الخصوص روغن های اشباع را در برنامه روزانه غذایی خود کاهش دهید و سعی کنید از روغن های گیاهی نظیر روغن زیتون، روغن کنجد و … استفاده کنید.
- روزانه به مقدار کافی آب بنوشید.
با نگاهی گذرا به نکات اشاره شده در مبحث تغذیه درمانی دیابت میتوانید دریابید که اصول تغذیه صحیح در دیابت در واقع همان اصولی هستند که هر فردی که خواستار حفظ و ارتقاء سلامت عمومی بدن خود میباشد باید آنها را رعایت کند. داشتن یک رژیم غذایی سالم برای افراد دیابتی به معنای جدا کردن غذای فرد دیابتی از سفره خانواده نمیباشد بلکه تمامی افراد خانواده با رعایت رژیمی سالم میتوانند وضعیت سلامت خود را ارتقا دهند و شانس طیف وسیعی از بیماریهای مزمن را کاهش دهند.
دیابت نوع 2 و ورزش
ورزش در درمان دیابت بسیار موثر است، زیرا نه تنها باعث پایین آوردن قند خون و کاهش مقاومت به انسولین میشود، بلکه خطر بیماریهای قلبی عروقی و نیاز به دارو را کاهش میدهد. در دیابت نوع دو، ورزش تا حدود زیادی باعث افزایش حساسیت سلولها نسبت به انسولین و کاهش مقاومت به انسولین میشود و از آنجایی که این حساسیت ایجاد شده به انسولین 48 ساعت بعد از ورزش دوباره از بین میرود، تکرار ورزش در دورههای منظم برای کاهش مقاومت به انسولین لازم است. ورزش همچنین از اثر هورمونهای ضد انسولینی میکاهد و باعث بهبود کنترل قند خون میشود.
ابتلا به دیابت میتواند استرس زیادی بر فرد وارد کند، استرس نه تنها بر خلق و خو تاثیر دارد بلکه میتواند باعث افزایش قند خون نیز شود اما یک روش مناسب برای رهایی از هر استرسی، ورزش است. فعالیت بدنی، سطح مواد شیمیایی مغز را که سبب احساس خوشی میشود بالا میبرد، پس با ورزش با هرگونه استرسی مبارزه کنید.
فقط نکتهای که بیماران دیابتی در رابطه به ورزش باید به آن توجه کنند هیپوگلیسمی (کاهش قند خون) است که برای جلوگیری از این حالت، باید غذای بیشتری قبل از ورزش، در حین یا بعد از آن مصرف کرد و یا دوز انسولین یا داروی مصرفی را با افزایش فعالیت ورزشی تنظیم کرد و هم چنین آن دسته از مبتلایان به دیابت که قند خونشان خیلی بالاتر از محدوده طبیعی میباشد نیز باید در مورد ورزش با پزشک خود مشورت کنند. (به صورت کلی اگر قند خون ناشتا بالاتر از 250 میلیگرم در دسیلیتر باشد، احتیاط لازم است).
اگر به عوارض رتینوپاتی، عوارض کلیوی و یا عوارض قلبی عروقی دیابت مبتلا هستید درباره ورزشهای مناسب با پزشک خود مشورت کنید
اهمیت خود کنترلی قند خون
دستگاههای اندازهگیری قند خون یا گلوکومترها، به افراد دیابتی کمک میکنند که مقادیر قند خون خود را به طور روزانه ثبت کنند. این اطلاعات ثبت شده به تیم درمانی دیابت برای کنترل بهتر بیماری کمک میکند. اهمیت استفاده از گلوکومتر در پیشگیری از عوارض دیابت در تحقیقات متعددی به اثبات رسیده است.
قند خون تان را 4 بار در روز ( قبل هر وعده اصلی و قبل خواب) به طور منظم اندازه گیری و در دفترچه مربوطه ثبت کنید. در هر مراجعه به تیم پزشکی این دفترچه را به آنها ارائه کنید.
در آخر، سخنی با بیماران دیابتی
همگان دیابت را به عنوان یک بیماری مهلک میشناسند! اما باید گفت این بیماری در حین اینکه بسیار خطرناک است در حین حال با رعایت نکات ساده کاملا قابل کنترل است. همواره امید داشته باشید و بدانید که میلیونها نفر در جهان با دیابت به زندگی عادی خود ادامه میدهند.
منابع:
Raymond JL, Morrow K. Krause and mahan’s food and the nutrition care process. Elsevier Health Sciences; 2020 May 3.
Sylvia Escott-Stump. Nutrition & Diagnosis-Related Care. Academy of Nutrition and Dietetics; 2021 December 22.
Marcia Nelms, Kathryn P. Sucher. Nutrition Therapy and Pathophysiology, Cengage Learning; 2019 January 28.
Hamdy O, et al. Nutrition in diabetes. Endocrinology and Metabolism Clinics. 2016.
2019 January 28.
Hamdy O, et al. Nutrition in diabetes. Endocrinology and Metabolism Clinics. 2016.
